Waarom demonstranten op de UvA altijd een rood vierkantje dragen
Of ze nu spandoeken ophangen, panden bezetten of protestmarsen lopen: bij demonstraties op de UvA wordt altijd dat kleine, rode, vilten vierkantje op de borst gedragen. Waar komt dat symbool vandaan? ‘Het is essentieel voor het publieke belang.’
Soms is het er een in de vorm van een vlag, hangend aan de Amsterdamse Westerkerk, of de Groningse Martinitoren. De andere keer is het een rood, vilten lapje op de borst, zelf geknipt en vastgepind met een scherp veiligheidsspeldje, of een druiperige, geschilderde ruitvorm op een urinoir, prullenbak of op de straatstenen.
Bij studentenprotesten zien we de rode vierkantjes – of, zoals Asva studentenunie ze betitelt, met enig gevoel voor drama: de Rode Vierkantjes – regelmatig terug. Deze week verschenen ze op allerlei plekken in Amsterdam, Groningen, Nijmegen en Utrecht, om aandacht te vragen voor onderwijsbezuinigingen. ‘We roepen [de minister] op de bezuiniging en renteverhoging van tafel te halen,’ zei Geertje Hulzebos, oud-voorzitter van de Landelijke Studentenvakbond. ‘We gaan opnieuw de straat op omdat ze doof zijn voor onze protesten.’
(Lees verder onder de afbeelding)
Ook wetenschappers in andere steden spraken zich eerder uit met de rode vierkantjes. Zo droegen hoogleraren van de Universiteit Utrecht tijdens de opening van het academisch jaar het vilten rode ruitje op de borst als teken van ‘stil protest’, schreef hoogleraar ethiek Ingrid Robeyns van de Universiteit Utrecht in het Utrechtse universiteitsmedium DUB. ‘Het rode vierkantje is een internationaal symbool dat aan universiteiten gebruikt wordt door studenten en medewerkers om aan te geven dat het water ons aan te lippen staat. De rek is er helemaal uit.’
Om uit te leggen waar het symbool vandaan komt, lanceerde Asva de website hetrodevierkantje.nl – een onderdeel van de actie Red Square Everywhere. De vakbond noemt het een logo voor ‘verzet en protest in hoger onderwijs,’ stellen ze, en ‘voor het gebrek aan inclusiviteit en diversiteit.’
(Lees verder onder de afbeelding)
Flashmobs
Een onderzoekje lijkt uit te wijzen dat het vierkantje voor het eerst gebruikt werd tijdens protesten van studentenbewegingen in het Canadese Quebec, later ook wel de ‘Red Square Movement’ genoemd. De Canadese protesten, die begonnen rond 2004 en in volle hevigheid terugkeerden in 2005 en 2012, gingen over de bezuinigingen op studiebeurzen en de verhoging van het collegegeld. Aangezien Quebec Franstalig is, was het symbool snel gevonden. Het Franse gezegde ‘carrément dans le rouge’ (lett: vierkant in het rood) wordt gebruikt als je totaal blut bent.
De protestmarsen, barricades en flashmobs waren wereldnieuws en trokken zeker tienduizenden studenten en activisten – in 2012 waren dit er zelfs 200.000, zo schreven Canadese media.
(Lees verder onder de afbeelding)
Bij de marsen was het rode vierkantje niet alleen op borstzakjes te zien, maar verscheen het logo ook op huizen, universiteitsgebouwen en bedrijfspanden. Op een plein in Montreal startten studenten een tattooshop in de open lucht waar studenten voor 10 dollar het rode vierkantje op hun lichaam konden laten tatoeëren, zo schreef het Canadese CBC News Network. Blogger Gabriel Roy, organisator van het evenement, zei de regering een ‘duidelijke boodschap’ te willen sturen. Zelf had hij een rode ruit op zijn hartstreek staan.
Witte, gele en groene vierkantjes
Canadezen begonnen het symbool ook in het buitenland te tonen. Zo droeg de van oorsprong Canadese indieband Arcade Fire het rode vierkantje tijdens hun optreden in de Amerikaanse tv-show Saturday Night Live en verscheen onder meer filmmaker Xavier Dolan met het symbooltje op de rode loper van het Filmfestival in Cannes. In Canada verschenen intussen ook andere vierkantjes: zo was er de groene (voor voorstanders van de collegegeldverhoging), de gele (voor wie vond dat de verhogingen stapje voor stapje moesten worden ingevoerd) de blauwe (voor tegenstanders van verhogingen én protesten) en de witte (waarmee ouders van activisten zich konden uitspreken tegen geweld). Uiteindelijk schrapte de regering de plannen voor verhoging van het collegegeld.
(Lees verder onder de afbeelding)
Niet alleen bleef het rode vierkantje een symbool voor solidariteit met Quebec; het werd ook het logo van een open, vrije universiteit. Naar verluidt werd het ruitje in Canada rond 2012 zo populair dat alle rode, vilten lappen bij winkels vaak waren uitverkocht. In Amsterdam kwam het rode vierkantje terug bij protesten in 2014 en 2015 tegen de bezuinigingen op de geesteswetenschappen en voor democratisering van het onderwijs. Het vilten lapje met de veiligheidsspeld werd gedragen als teken om de activisten te steunen.
Goed voor een handeltje? Mwoah. De Canadese krant The Globe and Mail schreef in 2013 over een slimme ondernemer die polo’s, mokken en handdoeken met het voorbedrukte logo wilde verkopen. Zijn zaak werd opgedoekt door de rechter, nadat studentenbewegingen een zaak waren begonnen tegen het handelsmerk. ‘Het vierkantje is een krachtig symbool van de studentengemeenschap,’ stelden zij na afloop van de rechtszaak. ‘Het is essentieel voor het publieke belang.’
