Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Publiek domein
actueel

Folia 70: Wereldberoemd UvA-wiskundige verongelukt

Dirk Wolthekker,
10 oktober 2018 - 10:35

Folia bestaat 70 jaar. Deze maand blikken we dagelijks terug met een artikel uit ons archief. Vandaag: het overlijden van de wereldberoemde wiskundige Luitzen Egbertus Jan Brouwer. ‘Zijn publicaties hadden, in overeenstemming met zijn karakter, de vorm van en explosie.’

In memoriam prof. Brouwer

14 januari 1967- Arend Heyting (hoogleraar zuivere wiskunde aan de UvA)

 

Op 2 december overleed ten gevolge van een ongeval prof. dr. Luitzen Egbertus Jan Brouwer, oud-hoogleraar aan de universiteit van Amsterdam.  Zo kwam een plotseling einde aan het leven van een der grootste wiskundigen van deze eeuw. Brouwer was op 27 februari 1881 geboren; hij werd dus 85 jaar oud. Hij studeerde wiskunde in Amsterdam en promoveerde in 1907 bij Korteweg. Dat zijn bijzondere aanleg reeds toen werd erkend, blijkt uit het feit, dat hij in 1909 als privaatdocent werd toegelaten en in Amsterdam werd benoemd. Ondanks verscheidene aanbiedingen uit het buitenland is hij onze universiteit steeds trouw gebleven.

Foto: Publiek domein
Niels Bohr en Luitzen Egbertus Jan Brouwer

Monoloog

Brouwer was een fascinerende persoonlijkheid door een zelden voorkomende combinatie van sterke emotionaliteit met een buitengewoon snel en scherp intellect. Op zijn colleges konden zijn menselijke eigenschappen niet geheel tot hun recht komen. Ik heb die colleges van 1918 tot 1921 als student, en later sporadisch, als de gelegenheid zich voordeed, gevolgd. De altijd enigszins onpersoonlijke relatie tot een meerkoppig gehoor lag hem slecht, zodat zijn college een monoloog voor het bord werd. Toch waren die colleges indrukwekkend door hun streng systematische opbouw en door de zonder enige concessie volgehouden strengheid van het betoog. Zij vormden een uitnemende oefening in de discipline van het denken, die toen veel minder dan nu van iedere wiskundige geëist werd. Brouwer was in zijn onderwijs volkomen tegengesteld aan zijn collega Henk de Vries, in wiens college steeds een gemoedelijke sfeer heerste en die zijn enthousiasme over mooie wiskundige vondsten op zijn hoorders wist over te brengen, maar voor de uiterste strengheid van redeneren weinig belangstelling had.

 

Topologie

Reeds kort na zijn promotie verkreeg Brouwer internationale bekendheid door zijn onderzoek over topologie. Nederland had in twee eeuwen geen grote wiskundigen voortgebracht. De enige Nederlander; die in de 19e eeuw als wiskundige internationaal bekend werd Th. J. Stieltjes, vond hier geen erkenning en aanvaardde een leerstoel in Toulouse. Door het werk van Brouwer kwam Nederland in dit opzicht plotseling op het eerste plan te staan. Eerst jaren later kwamen hier andere wiskundigen naar voren, wier werk met het zijne vergelijkbaar was. Zijn publicaties hadden, in overeenstemming met zijn karakter, de vorm van een explosie. De topologie was toen een nieuwe wetenschap, waarvan de methoden nog weinig ontwikkeld en de resultaten schaars en weinig samenhangend waren. Brouwer ontwikkelde nieuwe methoden om de problemen op dit gebied aan te pakken en in een stroom van publicaties volgde de ene belangrijke ontdekking op de andere. Op de door hem gelegde fundamenten konden latere topologen voortbouwen.

 

Fixpunktsätze

Als voorbeeld van een meer speciaal resultaat noem ik zijn ‘Fixpuntsätze’, waarvan de eenvoudigste luidt: 'Bij iedere topologische afbeelding van een cirkelschijf op zichzelf, blijft minstens één punt op zijn plaats'. Sommige van deze publicaties zijn ware meesterstukjes zowel wat de inhoud als wat de stijl betreft. Van de gebruikte methoden is de aanschouwelijke oorsprong duidelijk te zien. Dit belet Brouwer niet, de strengheid tot het uiterste op te voeren. Hij schijft een zeer gedrongen stijl, in lange, kunstig geconstrueerde zinnen, die door hun bouw de gedachtegang weerspiegelen. Het lezen er van is niet gemakkelijk, maar geeft het genot, dat een kunstwerk kan verschaffen.