Essayprijs: ‘Het is de twijfel, die ons bevrijdt’
Drian van der Woude (onder) heeft de Robbert Dijkgraaf Essayprijs gewonnen: een samenwerking van wetenschapsblad New Scientist, NRC en Folia. Wetenschappers, studenten en alumni werden opgeroepen een essay te schrijven met het thema ‘Wetenschap in het Trumpiaans tijdperk’. Dit is het winnende essay.
‘Stel dat morgen door een kwaadaardig noodlot alle wetenschappelijke kennis verloren zou gaan, met uitzondering van één enkele tweet gericht aan de volgende generatie wetenschappers. Wat zou daar dan in moeten staan? Het is de moderne versie van een klassieke borrelvraag onder wetenschappers. Mijn favoriete antwoord is zonder twijfel dat van theoretisch natuurkundige Richard Feynman: ‘Alles bestaat uit atomen – kleine deeltjes die elkaar op kleine afstanden aantrekken, maar toch niet helemaal samen te drukken zijn.’
Met een beetje verbeeldingskracht is die simpele observatie namelijk de kern van bijna alles wat we tegenwoordig van de wereld om ons heen snappen: van biologie tot natuurkunde. Ogenschijnlijk een eenvoudig inzicht. Toch heeft het de mensheid eeuwen gekost tot deze conclusie te komen. Uiteindelijk waren geavanceerde wiskunde, gedetailleerde experimenten en de tussenkomst van het genie van Einstein nodig om alle twijfel hierover weg te nemen.
Het is een prachtig voorbeeld van de wetenschap op zijn mooist: het kan een lange en ingewikkelde weg zijn, maar uiteindelijk verschaft het ons vaak een simpel, kristalhelder inzicht dat in staat is volledig nieuwe werelden voor ons te openen. Toch ben ik blij dat we het vandaag de dag in de wetenschap niet met die ene tweet hoeven te doen. Sterker, met de bloei van het internet is het voor jonge wetenschappers makkelijker dan ooit de archieven door te spitten. Het is daarom des te frustrerender dat juist het internet de boosdoener is, als het gaat om de haperende communicatie tussen wetenschap en de rest van de samenleving.
Tekenend is hoe twitterkoning Trump half Amerika aan zich wist te binden, ondanks zijn openbare verklaring dat de sneeuw voor zijn raam wel moest betekenen dat de opwarming van de aarde ‘fake’ was. Ook in Nederland lijken tweets steeds meer de boventoon te voeren in discussies over ingewikkelde, bij vlagen gevoelige zaken. En de deskundigen zitten met hun handen in het haar.
Het is daarom tijd voor een update van mijn openingsvraag, dit keer relevanter dan gespreksstof voor bij de borrel. Stel dat we als academische gemeenschap een tweet uit mogen sturen die door iedereen op onze mooie wereld wordt gelezen, wat zou daar dan in moeten staan? Hoe formuleren we in slechts 140 of 280 tekens een krachtig antwoord op de vele ‘alternative facts’?
Het klinkt als een onmogelijke taak. Toch is het antwoord simpel. In één woord samen te vatten zelfs. En dat woord is twijfel. Niet de waarheid, maar twijfel. En dat weten we al sinds de 17e eeuw.
Eeuwenlang heeft de mensheid geworsteld met onjuiste wereldbeelden, vaak ook nog eens van boven opgelegd. Maar na de Middeleeuwen was het zover; een revolutie: de wetenschappelijke revolutie. Het werd duidelijk dat het in de zoektocht naar de waarheid juist draait om twijfel, en om kritische vragen en pogingen via scherpe hypotheses, vakkundige toetsing en onafhankelijke reflectie de meest aannemelijke beschrijving en verklaring te vinden van de wereld om ons heen.
Door de twijfel te omarmen, waren we in staat het atoom te ontdekken. Door kritische vragen te stellen konden we ziektes uitroeien, en leerden we dat wij om de zon draaien en niet andersom. Het is dezelfde twijfel die we nu weer met zijn allen moeten koesteren. ‘Hoed u voor mensen die iets zeker weten,’ stelde schrijver en oud-politicus Jan Terlouw. Prachtig. Maar te negatief. Het moet positiever, krachtiger.
Voor mijn tweet moet ik zijn bij The Shawshank Redemption, het meesterlijke gevangenisdrama. Het motto van die film luidt: ‘Fear can hold you prisoner. Hope can set you free.’ Een variatie daarop zou ik willen nomineren als tweet aan de rest van de wereld: ‘(Alternative) facts can hold you prisoner. Doubt can set you free.’
En dan hoop ik natuurlijk dat u de diepe stem van Morgan Freeman er bij denkt.’
Drian van der Woude is PhD’er aan het Institute voor Theoretical Physics van de Universiteit Utrecht.
