'Scholieren in Nederland alleen maar opgeleid voor arbeidsmarkt'
Het Nederlandse onderwijsstelsel is uitsluitend gericht op het economisch nut, en vergeet daardoor leerlingen op te leiden tot sociaal betrokken volwassenen. Dat zegt UvA-hoogleraar Herman van de Werfhorst. De socioloog heeft meegewerkt aan een grootschalig onderzoek van de UvA, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de universiteit van Maastricht, dat donderdag werd gepubliceerd.
De drie universiteiten vergeleken het Nederlandse onderwijsstelsel met dat van andere landen en ontdekten onder meer dat vroege selectie in het voortgezet onderwijs de sociale verschillen vergroot en dat het voor de sociale ontwikkeling beter is als vmbo'ers, havisten en vwo'ers zo lang mogelijk bij elkaar in de klas zitten.
Folia sprak met Van der Werfhorst.
Wat hebben jullie onderzocht?
'We hebben gekeken hoe de drie kenmerken van het Nederlandse systeem - vroege selectie, centrale toetsten en een sterk beroepsonderwijs – bijdragen aan de doelstellingen van het onderwijs. Dus leren onze leerlingen genoeg? Vinden ze na school een baan? En zijn ze als volwassenen betrokken bij de samenleving?'
Wat is de belangrijkste conclusie?
'Dat zijn er meerderen. Eentje ervan is dat vroege selectie weliswaar leidt tot meer sociale ongelijkheid – dat wisten we al – maar dat dat effect afneemt als je de leerlingen objectief kunt beoordelen, bijvoorbeeld door centrale toetsen zoals de Cito-toets. Kinderen met laagopgeleide ouders stromen in Nederland vaker door naar lagere schooltypen dan kinderen met vergelijkbare prestaties, maar met hoogopgeleide ouders. Dit komt mogelijk doordat de leerkracht vermoedt dat de hoogopgeleide ouders het kind beter kunnen ondersteunen. Een objectieve toetst helpt die verschillen te verkleinen.'
'Een andere belangrijke conclusie is dat het Nederlandse beroepsonderwijs goed voorbereidt op de arbeidsmarkt. We dachten lang dat mbo’ers aan het begin van hun carrière makkelijk een baan vonden, maar dat zij ook de eersten waren die bijvoorbeeld bij een reorganisatie hun baan weer kwijtraakten. Nu weten we dat dat niet zo werkt: mbo'ers vinden snel een baan een houden die ook. Máár: ze zijn minder sociaal ontwikkeld dan de mbo’ers in landen met een late selectie. Het burgerschap – dus de politieke en de maatschappelijke betrokkenheid – neemt af doordat we vroeg selecteren.'
Doet Nederland het nou goed of niet?
'Het ligt eraan welke maatstaf je hanteert. In ons rapport benadrukken we de zogeheten trade-off’s: de wisselwerkingen dus. Als je op één punt hoog scoort, betekent dat automatisch dat je het op een ander vlak minder goed doet. Dat zien we als we bijvoorbeeld naar Zweden of Finland kijken. Hun onderwijsstelsel is vrijwel het tegenovergestelde van het Nederlandse model; ze kennen geen centrale toetsen, hebben een late selectie en zijn minder gericht op het vinden van een baan. De sociale verschillen zijn daar kleiner met als nadeel dat de arbeidsmarkt minder goed wordt bediend.'
'Het is overduidelijk dat het Nederlandse onderwijsstelsel geheel is gericht op het economische nut. Doelen als gelijke kansen zijn volledig van de agenda verdwenen, men denkt namelijk dat er geen ongelijkheid is in het onderwijs, maar dat is een misvatting. Het onderwijsdebat wordt volstrekt gevoerd vanuit de economie, en niet vanuit de andere taken die het onderwijs ook heeft, zoals bijvoorbeeld opleiden tot burgerschap.'
Wat moeten we veranderen?
'We moeten niet zozeer iets veranderen maar wel opletten dat we niet de verkeerde kant opgaan. De trend in onderwijsland is momenteel om scholen en leraren steeds meer autonomie te geven. Ons onderzoek vormt een tegenwicht tegen die trend. Volgens ons is centrale sturing, bijvoorbeeld op het vlak van toetsing, zeer belangrijk. Zeker als je er met de gelijke-kansen-bril naar kijkt.'
'Verder moet de overheid zoveel mogelijk inzetten op brede brugklassen, want een brede scholengemeenschap is goed voor de sociale ontwikkeling. We moeten op zoek naar manieren om havo, vwo en vmbo-onderwijs zo veel mogelijk samen te brengen. We geven nu ook gymnastieklessen op vwo-niveau. Dat dient geen enkel doel.'
'Kortom: vroege selectie kán, maar dan moet je wel de toetsing centraal- en de scholengemeenschap breed houden.'
