‘In de zorg is Nederland een geval apart geworden’
Meestal is de verzorgingsstaat onderwerp van politiek debat. Historicus Kees-Jan van Klaveren promoveert morgen op een historisch onderzoek naar de verzorgingsstaat. Zes vragen over de geschiedenis van de verzorgingsstaat tussen 1945 en 2006.
Je hebt een cultuurgeschiedenis geschreven van het naoorlogse Nederlandse zorgstelsel. Je zegt daarbij dat sprake is van ‘een onafhankelijkheidssyndroom’. Waarom?
‘Een steeds terugkerend verschijnsel in de geschiedenis van de zorg sinds 1945 is het streven van de overheid om burgers – ook patiënten – zo onafhankelijk mogelijk te maken. Dat kan door ze recht te geven op sociale zekerheid, of door juist hun eigen verantwoordelijkheid te benadrukken. In Nederland mocht vooral dat laatste nooit vergeten worden. Het streven naar onafhankelijkheid heeft emancipatie gebracht, maar ziekte brengt bijna per definitie ook altijd afhankelijkheid met zich mee. Als je teveel onafhankelijkheid van patiënten verwacht, loop je het risico ze juist nog afhankelijker te maken. In Nederland wordt afhankelijkheid wel erg snel als misstand opgevat.’
In het buitenland ligt dat anders?
‘Internationaal gezien is Nederland echt een geval apart. Vooral de nadruk in Nederland op eigen verantwoordelijkheid van burgers is opvallend, en daarmee zijn mensen in een afhankelijke positie niet altijd geholpen. Het meest frustrerend is misschien nog wel dat het streven naar onafhankelijkheid en de nadruk op eigen verantwoordelijk eigenlijk nooit expliciet ter discussie worden gesteld.’
Waarom?
‘Omdat de politiek steeds ontkent dat ideologie een rol zou spelen in de zorg . In plaats daarvan zegt iedereen elkaar na dat het uiteindelijk om het geld gaat. In de onderzochte periode 1945-2006 was er altijd wel een financiële reden te vinden om meer eigen verantwoordelijkheid bij de burger te leggen.’
Binnen de verzorgingsstaat heb je vooral medische zorgarrangementen onderzocht. Waarom?
‘Mijn onderzoek draaide primair om het zorgstelsel, maar ik merkte al snel dat de gezondheidszorg zich in het hart van de verzorgingsstaat bevindt. Veranderingen in het zorgstelsel liggen politiek ook het meest gevoelig.’
Is je onderzoek te extrapoleren naar andere arrangementen van de verzorgingsstaat, bijvoorbeeld de kinderbijslag of de bijstand?
‘Dat weet ik niet, maar ik ben de afgelopen onderzoekjaren overheidsbeleid tegengekomen waarvan ik vermoed dat het ook binnen andere domeinen dan de zorg zichtbaar is.’
Hoe zie je zelf je eigen zorg voor je als je oud bent?
‘Als historicus doe ik liever geen uitspraken over de toekomst, maar als ik er toch iets over moet zeggen, dan hoop ik dat we op het eind van een slingerbeweging zijn beland en dat de wal het schip nu zal keren, want de afgelopen jaren is de balans erg ver doorgeslagen van rechten naar eigen verantwoordelijkheid.’
Kees-Jan van Klaveren, Het onafhankelijkheidssyndroom. Een cultuurgeschiedenis van het naoorlogse Nederlandse zorgstelsel.
