Sterren staren op de stoep bij Sail
Sterrenkundigen van de UvA staan tijdens Sail 2015 met telescopen langs de waterkant om bezoekers naar de maan en de planeten te laten kijken. Met hun ‘mini pop-up sterrenwacht’ willen ze de passanten in aanraking brengen met hun vakgebied. ‘De wow's die je nu hoort, die verbazing, dat is waar we voor gaan.’
‘Huh? Wat is dat nou?’ De vrouw deinst verbaasd terug van de telescoop. Ze was het pokdalige maanlandschap aan het bestuderen, toen ineens iets voor haar lens voorbij schoof en haar het zicht ontnam. Een plotse maansverduistering? ‘Het was maar de mast van die zeilboot, hoor’, lacht iemand anders.
Sail 2015 is in volle gang maar niet iedereen staat hier deze donderdagavond om naar de botenparade te kijken. Op de kade voor het filmmuseum Eye heeft een handvol sterrenkundigen en planeetonderzoekers van de UvA twee telescopen geïnstalleerd. In hun 'mini pop-up sterrenwacht' willen ze de Sail-bezoekers naar de maansikkel en de planeten laten kijken om de passanten in aanraking te brengen met de sterrenkunde.
Stoep sterrenkunde
Het idee is in de kroeg ontstaan, vertelt sterrenkundige Franka Buurmeijer. ‘Sidewalk Astronomy – oftewel: stoep sterrenkunde- bestaat in Amerika al langer. We wilden het concept graag naar Amsterdam brengen en Sail leek ons hét moment daarvoor.’ Sterrenkunde en zeevaart zijn van oudsher met elkaar verbonden, zegt Buurmeijer. De sterren dienden als navigatiesysteem, voordat in de twaalfde eeuw het magnetische kompas werd uitgevonden.
Samen met planeetonderzoeker Sebastiaan de Vet en een groep masterstudenten en promovendi van het Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde van de UvA zit Buurmeijer sinds half negen 's avonds tussen de zeilliefhebbers op de kade. De hele groep is gekleed in rood-witte varsity jackets van de UvA, die expres voor deze gelegenheid hadden aangeschaft. Het eerste uur bleven de telescopen in de koffertjes, de sterren waren verscholen achter grijze wolkenslierten. Maar Buurmeijer en haar collega's hielden de moed erin. ‘De wolken hangen laag', zei masterstuden Romy Dhillon. 'Zodra het afkoelt, zakt de vochtige lucht omlaag. Dan klaart het op.’ Hij kreeg gelijk, rond half tien werd de hemel wat helderder en haalden de UvA'ers twee lensentelescopen tevoorschijn.
Gaten in de maan
De mini pop-up sterrenwacht trekt meteen bekijks. Jonge stelletjes, ouderen en kinderen met ijsjes -allemaal willen ze een blik werpen op de maan, die als een sikkel boven het Havengebouw naast Amsterdam Centraal hangt. De reactie is telkens hetzelfde: 'Wow!', 'gaaf dit!' ‘De wow's die je nu hoort, die verbazing, dat is waar we voor gaan,’ zegt masterstudent Dhillon. 'Dat is juist zo leuk aan sterrenkunde', vint hij, 'elementaire deeltjes zijn ook heel boeiend, maar dat is vooral theoretisch. De sterren en planeten kun je echt zíen.' Dhillon en zijn collega's slenteren opgewekt tussen de bezoekers door. Ze beantwoorden vragen en strooien hier en daar met feitjes. 'Hoe ver de maan weg is? Zo'n 400.000 kilometer.' 'De zon is nog veel verder weg. Het licht doet er acht minuten over om naar de aarde komen. Dus als iemand de zon uitzet, dan hebben we dat acht minuten lang niet eens door.'
Maike de Wit (42) uit Dordrecht heeft nooit eerder door een telescoop gekeken. ‘Ik vind het heel bijzonder dat je de maan zo dichtbij kunt halen. Je ziet heel veel details, de bergen en het landschap. Heel mooi dat je de maan dicht bij kunt halen.’ Ook Govert (7) is diep onder de indruk van de ‘gaten in de maan’. Die gaten zijn inslagkraters van meteorieten, legt planeetonderzoeker De Vet uit. ‘De maan is nu een sikkel, dus we kijken naar de dag-nachtgrens. Het maanoppervlak wordt vanaf de zijkant mooi aangelicht door de zon, daardoor zien we de inslagkraters en de bergen.’ Later op de avond lost het wolkendek zich nog meer op en wordt ook Mizar zichtbaar, een zogeheten dubbelster in het sterrenbeeld Grote Beer. De heldere ster blijkt, door het telescoop gezien, niet uit één, maar uit twee sterren bestaat.
Het liefst hadden De Vet en zijn collega’s de Sail-bezoekers ook een blik op Saturnus gegund, -'een heel mooi bolletjes met ringen erom heen' - maar helaas, die bleef donderdagavond verscholen onder het wolkendek. ‘Niets aan te doen,’ zegt Buurmeijer. 'Zo ging dat vroeger bij de zeevaarders ook. Als het bewolkt was, moesten ze maar wachten.'
De sterrenkundigen zijn op vrijdag- en zaterdagavond nog te vinden op de kade voor het Eye, mits de lucht helder genoeg is. Check #SASA2015 op twitter om de sterrenkijkers in de gaten te houden.
