Primaten ontwikkelen mogelijk betere kleurenvisie om te overleven
Wij mensen, een primaatsoort, kunnen de kleur rood van groen onderscheiden. Maar niet alle primaten kunnen dat. UvA’er Daniel Kissling denkt dat dit mogelijk te maken heeft met of het van belang is dat primaten makkelijk vruchten kunnen vinden. ‘We zien in Afrika in verhouding meer opvallend gekleurde vruchten en ook meer primaten die rood en groen uit elkaar kunnen houden.’
De onderzoeksinteresses van Daniel Kissling, universitair hoofddocent Quantitative Biodiversity, liggen bij de interacties tussen planten en dieren. Die interacties kunnen voor beide soorten voordelen opleveren. ‘Planten profiteren ervan als hun zaden door dieren worden verspreid,’ legt Kissling uit. ‘En dieren krijgen energie door het fruit van de planten te eten. Mogelijk hebben bepaalde kenmerken van fruit, zoals grootte en kleur, iets te maken met de dieren die het fruit opeten.’
Een onderzoek naar fruitgrootte laat bijvoorbeeld zien dat er een verband is tussen de grootte van de dieren en het fruit dat ze eten. Het lijkt erop dat hoe groter de dieren zijn, hoe groter het fruit is dat voor hen beschikbaar is om te eten. De interactie tussen fruitkleur en dieren is minder onderzocht, aldus Kissling. Wel zijn er in boeken en via experts veel gegevens beschikbaar over allerlei verschillende soorten planten en hun fruitkleur wereldwijd. Bovendien hebben duizenden experts gegevens over de verspreiding van honderden primaatsoorten verzameld.
Meer dan 2.500 palmsoorten
Kissling en zijn onderzoeksgroep maakten gebruik van die data. Ze keken onder andere naar palmsoorten en naar de verspreiding van primaten wereldwijd. Hiervoor heeft Kissling een grote database over palmen in elkaar gezet. Er zijn wel meer dan 2.500 verschillende palmsoorten. Hun vruchten – de meesten zullen de kokospalm wel herkennen, maar dit is geen typische palm – hebben allerlei verschillende kleuren, zoals rood, zwart, oranje, wit, bruin en geel. En die zijn goed beschreven. ‘Bij meer dan 70 procent van de palmen weten we wat de fruitkleur is.’
Sommige primaatsoorten kunnen die kleuren van de vruchten heel goed zien. Kissling bekeek die primaatsoorten. ‘Onderzoekers hebben aan de hand van genetische analyses en de kegeltjes in de ogen van primaten bepaald hoe ze kleur waarnemen.’
Trichromatisch zicht
Kegeltjes zijn cellen op het netvlies die ervoor zorgen dat je kleur kunt waarnemen. Aan de kegeltjes kun je zien welke kleuren iemand kan herkennen. Je hebt namelijk verschillende soorten kegeltjes die gevoelig zijn voor andere golflengten van licht, oftewel kleur. Als je bepaalde kegeltjes mist, kun je minder goed onderscheid maken tussen verschillende kleuren.
Wanneer je geen rood van groen kunt onderscheiden, heb je dichromatisch zicht. Als je dat wel kunt, heb je trichromatisch zicht. ‘Trichromatisch zicht geeft voordelen, bijvoorbeeld bij het zoeken naar voedsel,’ vertelt Kissling. ‘Hierdoor kun je fruit heel makkelijk opmerken in de groene achtergrond van een bos. Dat is voor primaten belangrijk.’
Meer opvallende vruchten, meer trichromatisch zicht
Toch zijn er ook dieren die ondanks hun dichromatisch zicht fruit eten. Hoe zit dat dan? ‘Waar meer primaten met trichromatisch zicht zitten, blijken in verhouding meer opvallende vruchten te vinden zijn. Maar vooral in Afrika zien we dat. We denken dat dit komt doordat de verandering in het klimaat van Afrika uniek is. Het ging van heel tropisch, met regenwouden, naar een landschap met een savanne, graslanden en andere droge vegetatie. Het werd steeds droger, dus dieren raken steeds meer afhankelijk van fruit. Hierdoor ontstaat competitie in gebieden waar fruit bijna niet te vinden is; dieren staan meer onder druk om vruchten te vinden.’
‘In droge gebieden zijn wel veel minder palmen dan in vochtige gebieden, maar je ziet daar proportioneel meer palmen met opvallende vruchten. En dus meer dieren met trichromatisch zicht. Misschien is dat door de droogte en de meer kleurrijke vruchten zo geëvolueerd. Mogelijk zegt het ook iets over waarom mensen trichromatisch zicht hebben. De mens komt namelijk ook uit Afrika en is nauw verwant aan de apen die trichromatisch zicht kunnen hebben.’
