‘De BTW-verhoging is op een verkeerd moment gecommuniceerd’
De economische crisis die achter ons ligt heeft ook voordelen opgeleverd: economen zijn gaan nadenken over hoe het verder moet met de economie en hoe toekomstige crises te voorkomen zijn. Joep Lustenhouwer vraag zich in zijn proefschrift af welke beleidsmaatregelen nodig zijn om de economie blijvend gezond houden.
‘Uit mijn onderzoek blijkt dat het voor een centrale bank, zoals bijvoorbeeld de Europeese Centrale Bank, belangrijk is om zijn geloofwaardigheid te verhogen. Met voldoende geloofwaardigheid kan een centrale bank er namelijk voor zorgen dat verwachtingen over de toekomst niet te pessimistisch worden en dat bevordert bij crises een snel herstel van de economie.’ Dit zegt econoom Joep Lustenhouwer, die deze week promoveert op het proefschrift Monetary and Fiscal Policy under Bounded Rationality and Heterogeneous Expectations.
Wat heb je precies onderzocht?
‘Ik heb onderzocht wat een centrale bank kan doen als de nominale rente zijn ondergrens bereikt en hoe zo’n situatie voorkomen kan worden. Het verlagen van de nominale rente is namelijk het belangrijkste middel waarmee centrale banken de economie kunnen stimuleren. Als de rente niet verder verlaagd kan worden, wordt het lastig voor een centrale bank om haar doelen voor inflatie en economische groei te bereiken. Meestal gaat men bij onderzoek naar deze vraagstukken ervan uit dat mensen volledig rationeel zijn en allemaal dezelfde rationele verwachtingen hebben. Dat wil zeggen dat alle consumenten en bedrijven precies weten hoe de economie in elkaar zit en allemaal precies weten hoe toekomstige inflatie en economische groei zich zullen ontwikkelen als er geen onverwachte gebeurtenissen optreden. Ik heb gekeken wat de gevolgen zijn als mensen niet volledig rationeel zijn en allemaal verschillende verwachtingen over de toekomst hebben.’
Waarom is dat belangrijk?
‘Door af te wijken van volledige rationaliteit wordt het mogelijk om een model te hebben waar optimisme en pessimisme over de toekomst een belangrijke rol spelen in het verklaren van economische ontwikkelingen. Het kan dan bijvoorbeeld gebeuren dat mensen na een financiële crisis pessimistisch worden over toekomstig herstel of dat een deel van de mensen niet meer gelooft dat de centrale bank op korte termijn in staat zal zijn zijn doelen te bereiken. Daardoor verliest de bank geloofwaardigheid. Dit zijn volgens mij belangrijke aspecten die kunnen verklaren waarom we de afgelopen jaren te maken hebben gehad met zwakke economische groei en lage inflatie.’
Wat concludeerde je uit je onderzoek?
‘Dat het, zoals gezegd, heel belangrijk is voor een centrale bank om voldoende geloofwaardig te zijn. Met voldoende geloofwaardigheid kan een centrale bank er namelijk voor zorgen dat verwachtingen over de toekomst niet te pessimistisch worden. De nominale rente bereikt dan minder snel haar ondergrens en ook als deze ondergrens is bereikt, is snel herstel nog mogelijk.’
Hoe zorg je ervoor dat een centrale bank geloofwaardig is?
‘Centrale banken kunnen geloofwaardigheid opbouwen door hun beloftes na te komen en door zo goed mogelijk hun doelen te bereiken. Als inflatie gedurende lange tijd op het doelniveau van de centrale bank is, dan zullen mensen eerder geloven dat dit ook in de toekomst het geval zal zijn. Daarnaast kan transparantie en een goede communicatie over de afwegingen die een centrale bank maakt ook helpen bij het opbouwen van geloofwaardigheid.’
Je hebt ook gekeken naar Europese staatsschulden. Wat heb je gevonden?
‘Ik heb gekeken hoe de overheid van een land het beste zijn staatschuld kan verminderen. Daarbij heb ik gevonden dat het minder schadelijk is voor de economie om belastingen te verhogen dan om te bezuinigen op overheidsuitgaven. Het is echter beter als mensen deze belastingverhogingen niet van te voren zien aankomen.’
Dus het aankomende kabinet had beter niet nu al kunnen communiceren dat de BTW wordt verhoogd van zes naar negen procent?
‘Vanuit een economisch perspectief gezien hadden ze dit inderdaad beter niet kunnen aankondigen. Een aankondiging van hogere belastingen in de toekomst zal mensen er namelijk toe brengen om hun consumptie nu al te verlagen. Dit leidt dan tot lagere economische groei en meer werkloosheid dan wanneer de aankondiging nu nog niet zou zijn gedaan. Maar in de praktijk hebben politici ook te maken met geloofwaardigheid en reputatie en ik denk niet dat kiezers blij zouden zijn als het kabinet de BTW verhoging later opeens zou doorvoeren.’
Joep Lustenhouwer hoopt vandaag om 10 uur in de Agnietenkampel te promoveren op zijn proefschrift Monetary and Fiscal Policy under Bounded Rationality and Heterogeneous Expectations.
