‘Media die inspelen op onzekerheid maken burgers bozer’
Dat populisme in de politiek bestaat is een feit. Maar bestaat het ook in de media? Communicatiewetenschapper Michael Hameleers analyseerde voor zijn promotieonderzoek populisme in de media. ‘Artikelen die op angst inspelen veroorzaken een sterkere overtuiging dan artikelen die vooral woede en frustratie gebruiken.’
Ja, populisme in de media bestaat, stelt Hameleers. Populistische artikelen spelen in op emoties van mensen, zoals woede of angst. Om het effect van dergelijke berichten te onderzoeken heeft Hameleers zich met name gericht op één onderwerp: het afschilderen van ‘de elite’ als schuldige van maatschappelijke problemen. Hameleers: ‘Bijvoorbeeld de Europese Unie als een logge machine bestempelen die niet opkomt voor de “gewone man”.’ Hij onderzocht vooral artikelen waarin de regering als schuldige voor het teruglopend aantal banen werd beschreven en ‘zelfzuchtig’ werd genoemd.
Doodsbedreigingen
Daarnaast bekeek Hameleers hoe vaak dit soort termen en taalgebruik momenteel in artikelen voorkomen. ‘Vrijwel niet in de klassieke kranten en tijdschriften,’ zegt hij, ‘maar een stuk meer in tabloids en online-artikelen.’ Tijdens het doorspitten vond Hameleers het soms moeilijk om afstand te houden. Zo kwam hij opmerkingen tegen als ‘Ze zouden die boten met vluchtelingen gewoon lek moeten schieten’. Hameleers: ‘Dan kom je langs reacties van mensen die zulke vijandige uitingen doen op Facebook dat je denkt: “Dit gaat veel te ver.” En via de profielen van die mensen kun je zo zien wie de kinderen en familie zijn. Dat je zulke uitspraken doet, daar werd ik soms boos van.’
Op basis van de resultaten van zijn onderzoek concludeert Hameleers dat populistisch taalgebruik een polariserend effect heeft op de lezers: ‘Mensen die het met de boodschap eens zijn raken sterker overtuigd van hun gelijk, terwijl mensen die het er niet mee eens zijn, de boodschap nog meer verachten,’ vertelt hij. Die eerste groep, die haar mening bevestigd ziet in de populistische berichtgeving, is volgens Hameleers het gevoeligst voor die boodschap. Bovendien hebben met name artikelen die inspelen op onzekerheid volgens hem een groot effect. ‘Artikelen die op angst inspelen, door woorden als “onzekerheid” te gebruiken, veroorzaakten een sterkere overtuiging van de boodschap dan artikelen die vooral woede en frustratie gebruiken.’
Golfbeweging
Toch is er volgens Hameleers hoop en zijn populistische perioden golfbewegingen. ‘Populisten grijpen een crisis vaak aan om er hun eigen sausje overheen te gooien. Als ze dan zelf in de politiek gekozen worden en het dan niet beter gaat, lijkt de nieuwswaardigheid er vanaf te zijn.’ En alhoewel Hameleers denkt dat we ook over het hoogtepunt van de Trump- en Brexit-golf heen zijn, vindt hij de conclusie dat het populisme ‘verslagen’ is overdreven: ‘Alle populistische partijen in Europa zijn groter geworden, hebben een belangrijke plaats in de oppositie en andere partijen zijn extremer geworden.’
Michael Hameleers hoopt vandaag om 12.00 uur in de Agnietenkapel te promoveren op zijn onderzoek They did dit! The content, effects, and mechanisms of blame attribution in populist communication.
