‘Wakker worden, student economie!’
Aan de economiefaculteit wordt onderwezen vanuit een achterhaald en zelfs schadelijk wereldbeeld, stelt oud-docent Marijn Kool.
Eind vorig jaar ben ik gestopt met doceren aan de economiefaculteit, omdat er in mijn optiek iets fundamenteel mis is met de studie. Als student en in latere jaren als werkcollegedocent heb ik de faculteit van binnenuit leren kennen. Ik vind het belangrijk dat iedereen op de hoogte is van de beperkingen van de studie, omdat economische afwegingen zo’n prominente plaats innemen in de manier waarop onze maatschappij is ingericht. Het probleem: de studie economie mist verbinding met de economische realiteit en prent haar studenten een verouderd wereldbeeld in dat schadelijk kan zijn voor de toekomst. Daarom hoop ik dat jij, economiestudent, dit leest, omdat ik denk dat de verandering die nodig is bij jou zal moeten beginnen.
‘Het onderwijs aan de Faculteit Economie & Bedrijfskunde (FEB) heeft een directe link met de praktijk en waarborgt daarmee zijn maatschappelijke relevantie,’ stelt de website van de faculteit. In 2005 nam ik als student deel aan het vak micro-economie, over het economische gedrag van individuen en bedrijven. De afgelopen vier jaar heb ik hetzelfde vak gedoceerd. In de tussentijd is er veel gebeurd, met onder andere de kredietcrisis van 2008 en de toenemende ernst van de klimaatcrisis.
Toch is de inhoud van dit vak nagenoeg hetzelfde gebleven. Zowel de krediet- als de klimaatcrisis blijven onbesproken. Het belangrijkste onderdeel van het vak is het model over individuele voorkeuren. Dit model, inmiddels ruim een eeuw oud, stelt dat ieder individu rationeel en volledig naar eigen belang handelt. De mens wordt gedefinieerd als consument die zijn of haar ‘nut’ – een theoretisch concept dat in de praktijk onmeetbaar is – maximaliseert. Hoe wordt dit maximale nut bereikt? Door met een bepaald inkomen zo veel mogelijk te consumeren. ‘Meer is beter’ is een van de belangrijkste aannames van dit model. Bedrijven jagen daarin slechts een doel na: winstmaximalisatie.
Het ontstijgen van het eigenbelang
Wat mij betreft is dit een achterhaald, mogelijk schadelijk wereldbeeld. Enkel handelen uit eigenbelang om meer en meer te consumeren, dat is precies het gedrag dat we nu aan het ontstijgen zijn om de klimaatcrisis te temperen. Het is pijnlijk om te zien dat de eerstejaars economen, beleidsmakers van de toekomst, het verouderde wereldbeeld zonder wedervraag overnemen en reproduceren. In multiplechoicetentamens bovendien.
Toevallig vond die klimaattop precies plaats in de week waarin de lesstof over externe effecten werd behandeld. Een extern effect is een onbedoelde bijwerking van productie die het bedrijf niet direct zelf raakt, maar anderen wel. Vervuiling bijvoorbeeld. Het vak blijft echter hangen in modelmatige abstracties. Een deel van het probleem ligt bij de houding van de student. Die is in de meeste gevallen onverschillig en slechts gericht op het halen van het vak. Dat is misschien ook niet zo gek, met voorspelbare tentamens waarin alleen het interne begrip van het model wordt getoetst en kritisch denken buiten het model niet aan bod komt. Er heerst wat dat betreft een kloof tussen het Spui, waar het protest tegen het rendementsdenken afgelopen zomer luid klonk, en Roeterseiland, waar sterk vanuit dit perspectief wordt onderwezen en de student stil blijft.
Een argument voor de huidige benadering van de studie kan zijn: de studenten moeten eerst de klassieke economische modellen kennen, zodat zij zich vanuit deze theoretische fundering verder kunnen ontwikkelen. In mijn ervaring wordt echter in het eerste jaar de toon gezet: dit is het model, reproduceer het en dan haal je je tentamen. Kritisch nadenken wordt niet gestimuleerd.
Room for Discussion
Overigens is er ook positieve verandering waarneembaar. In de Room for Discussion, een wekelijks openbaar debatplatform in de hal van de faculteit, spreken beleids- en opiniemakers vanuit allerlei hoeken over de economische actualiteit. Dit studenteninitiatief is precies wat nodig is en geeft hoop dat ook de inhoud van de studie spoedig zal veranderen.
Dat er grenzen aan de groei zijn en dat ons economische systeem gepaard gaat met negatieve excessen, zoals de genoemde krediet- en klimaatcrisis, dringt tot steeds meer mensen door. Verandering is nodig. De studenten van nu zijn de beleidsmakers van morgen, op wier schouders die verantwoordelijkheid rust. Kritisch nadenken en een breed bewustzijn zijn daarbij gevraagd. Die eigenschappen worden in de huidige economiestudie niet gevoed, maar verstikt.
Dan rest een belangrijke vraag: waar vindt de vereiste hervorming haar oorsprong? In mijn optiek zal dat moeten komen vanuit jou, beste economiestudent. Word wakker! Bevraag je docent! Bekritiseer de inhoud van je studie! Denk verder dan je tentamen! Breek los uit de modellen! Voor je eigen toekomst en die van ons allemaal.
Marijn Kool (28) heeft tien jaar rondgelopen op de Faculteit der Economie en Bedrijfskunde. Na de master Economics was hij tot eind vorig jaar werkcollegedocent van bachelorvakken als micro-economie, macro-economie, Organisational Economics en Game Theory.
