UvA’ers over de Brexit: ‘We can end up anywhere’

No deal-scenario

Daags na het wegstemmen van Mays deal kwam het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken met een Kamerbrief waarin de mogelijke gevolgen ‘Britse burgers in on land’ op papier was gezet. De minister sprak van ‘een fatsoenlijke opvang’ voor hen in geval van een no deal-scenario. Wat er ook gebeurt – deal of no deal – Britten zullen dadelijk zogenoemde ‘derdelanders’ zijn. Dat geldt dan ook voor Britse wetenschappers hier te lande.

Mocht er toch nog een deal komen, dan zal het vrije verkeer van goederen, diensten en personen vermoedelijk blijven bestaan, maar bij een no-deal zal ‘het volledige formaliteitenstelsel’ van voor de EU weer worden opgetuigd, lees: de douane wordt weer in ere hersteld. De minister verwacht eind maart bijna duizend fte douaniers nodig te hebben om de Nederlandse grenzen vanuit het Verenigd Koninkrijk in de gaten te houden.

(Lees verder onder de afbeelding)

Acht keer per jaar heen-en-weer

Ook de Britse hoofddocent paleo-ecologie William Gosling (Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics) moet dan weer gewoon aansluiten in de paspoortrij als hij na een bezoek aan Engeland weer naar Nederland reist. ‘Omdat ik ook nog werk voor de British Ecological Society reis ik toch zo’n acht keer per jaar heen-en-weer,’ zegt hij. Hij noemt de nakende Brexit ‘a disaster’ vanaf het moment van het referendum. ‘Het was een raadgevend referendum, dat de Britse regering had moeten oppakken om een pas op de plaats te maken met de EU en verschillende opties te bekijken om anders met Europa om te gaan. In plaats daarvan heeft men direct aangekoerst op een Brexit.’

De gevolgen voor de wetenschap zijn volgens Gosling substantieel, in het bijzonder omdat Europese onderzoekfondsen zoals die van de ERC, aan de overkant van de Noordzee zullen opdrogen. Gosling: ‘De regering-May heeft weliswaar aangekondigd de Britse wetenschap financieel te compenseren voor het wegvallen van die fondsen en beurzen, maar nu houdt de Britse wetenschap geld over aan de EU omdat men meer onderzoeksgeld ontvangt uit Brussel dan dat ze uitgeeft.’

Edinburgh

‘Die nettowinst voor de wetenschap zal in de toekomst verdwijnen,’ vervolgt Gosling. ‘Om op de hoogte te blijven van elkaars wetenschappelijke inzichten, en om het aantal uitwisselingsstudenten nog enigszins op peil te houden is het daarom goed dat er strategische partnerschappen worden afgesloten tussen Nederlandse en Britse universiteiten, zoals een paar maanden geleden gebeurde met een overeenkomst tussen de UvA en de Universiteit van Edinburgh.’ In oktober vorig jaar verlengden beide universiteiten een bilaterale overeenkomst, waarbij ze de komende drie jaar jaarlijks 90.000 euro spenderen om samenwerking tussen staf en studenten aan beide zijden van de Noordzee op verschillende wetenschapsgebieden te faciliteren.

Als jurist bij de opleiding Europese studies doet senior onderzoeker Anne van Wageningen onderzoek naar het Europees hogeronderwijsrecht. Hij zegt dat de Brexit vooral gevolgen zal hebben voor onderzoek en veel minder voor het onderwijs. ‘Wat er ook gebeurt, hoe er ook gestemd zal worden in het Lagerhuis, het Bologna-akkoordHet Bologna-akkoord gaat onder meer over de invoering van de bachelor-master, het erkennen van elkaars opleidingen en onderwijsprogramma’s, kwaliteitsgaranties, diplomavergelijking en het hanteren van hetzelfde beoordelingssysteem van studenten (ECTS). uit 1999, waar ook het Verenigd Koninkrijk bij is aangesloten, blijft intact. Dat akkoord reikt veel verder dan de EU, want vrijwel alle Europese landen zijn erbij aangesloten.’ Wel vreest hij voor het voortbestaan van joint degrees of de bachelor-masteraansluiting.

Erasmus

‘Als je een bachelor Romaanse talen doet in Engeland en de master wil voortzetten in een EU-land, zal dat wellicht lastiger worden en misschien ook veel duurder.’ Er zit namelijk een financieel addertje onder het gras: aan uitwisselingsprogramma’s zoals Erasmus doet het Verenigd Koninkrijk dadelijk niet meer mee, als gevolg waarvan studenten niet meer tegen het Nederlandse collegegeld een semestertje aan de overkant van de Noordzee kunnen studeren of Britse studenten hier andersom. Dat kan maar zo een hele kostbare geschiedenis worden. Van Wageningen: ‘Tenzij er een zogenoemde “Noorwegen-deal” komt, want in dat geval zullen studenten vermoedelijk onder dezelfde voorwaarden aan uitwisselingen kunnen deelnemen als nu.’

Carmen Sauren, net terug uit Brighton, volgde aan de University of Sussex een cursus Global Studies. ‘Het was op zich heel interessant om te zien dat een land aan de vooravond staat van een historische gebeurtenis, maar je ziet dat er ook zorgen zijn. Veel studenten zouden een tweede referendum willen in de hoop dat het land bij de EU blijft, een klein deel van de docenten is juist voor een Brexit.’

‘Je hoort op de universiteit ook wel de opvatting dat Groot-Brittannië nu eenmaal anders is dan Europa: een eiland, een eigen munt, de Queen als instituut. “We kunnen het ook best alleen af”, die mening heb ik ook gehoord.’ In de lessen komt de Brexit-actualiteit ook aan de orde, zegt ze. ‘Net zoals er een einde kwam aan het kolonialisme, lijkt er nu ook een einde te komen aan de Britse bemoeienis met Europa. Docenten trekken soms die parallel: aan alles in de geschiedenis komt een eind.’

Vechtscheiding

Hoogleraar Europese studies Michael Wintle noemt de huidige Brexit ‘een vechtscheiding’. ‘En die scheiding is al lang gaande. Ook na 29 maart zullen de gevolgen ervan nog wel even merkbaar blijven.’ De al jaren in Nederland wonende Brit heeft een Nederlands paspoort aangevraagd, want onder de huidige omstandigheden is het beter een Nederlands paspoort te hebben dan alleen een verblijfsvergunning. Hij houdt overigens zijn Britse paspoort. ‘Mijn kinderen en kleinkinderen wonen in Engeland. Ik wil goed en gemakkelijk heen-en-weer kunnen reizen.’

Ook Wintle vreest de gevolgen voor het wetenschappelijk onderzoek. ‘Europese onderzoekaanvragen gaan meestal via een consortium van universiteiten uit minstens drie landen. Daar zit het Verenigd Koninkrijk bijna altijd in, en zij leiden vaak de aanvraag. Vergeet niet: in Engeland wordt veel toponderzoek verricht aan topuniversiteiten als Oxford en Cambridge. Die staan dus dadelijk niet meer in de aanvraaglijst. Andersom geldt ook: wellicht hebben wij dadelijk ook minder toegang tot bijvoorbeeld de Britse Wellcome Trust, een van de grootste privé subsidiegevers ter wereld.’

Settled status

Vooralsnog blijft er volop onzekerheid bestaan over de toekomstige relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk. Het wachten is nu op een nieuwe of aangepaste Brexit-deal, maar of die er komt? ‘Ik denk het niet,’ zegt Gosling. ‘Het is de bestaande deal of geen. May kan de Brexit ook eenzijdig herroepen, maar ik verwacht niet dat ze dit doet. Wel kan ze uitstel vragen, maar dat zal dan hooguit voor twee maanden zijn, want in mei zijn er Europese verkiezingen. Hoe de situatie op 29 maart zal uitpakken is nu nog lastig te voorspellen. ‘I don’t know and nobody knows. We can end up anywhere,’ zegt Gosling.

Ook Anne van Wageningen ziet niet snel een oplossing, maar in de EU blijven ziet hij ook niet gebeuren. ‘Dan moeten alle Britse ambtenaren in de EU in “relatietherapie”, want zij zijn de afgelopen jaren in Brussel genegeerd.’ Marcel Levi heeft inmiddels een ‘settled status’ aangevraagd en verkregen, zodat hij nu voor onbepaalde tijd in het Verenigd Koninkrijk kan blijven. ‘Maar als het een eindeloze en langdurige puinhoop wordt, is het werken hier natuurlijk op den duur minder aantrekkelijk.’