‘Die verkleutering en infantilisering is de academie onwaardig’
Dorien Pessers was meer dan dertig jaar verbonden aan de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Daar komt vandaag een einde aan. De hoogleraar rechtstheoretische grondslagen van de persoonlijke levenssfeer geeft vanmiddag haar afscheidscollege.
‘Na 41 jaar loonslavernij tijd voor de vrijheid,’ zegt Pessers lachend voordat het gesprek echt begint. ‘Begrijp me niet verkeerd: ik genoot van mijn studenten en van het werk aan de universiteit, maar nu krijg ik ook tijd voor andere dingen.’ Ze is nog druk bezig met het voorbereiden van haar afscheidscollege, maar dan zit het er echt op: Dorien Pessers werkte zowel aan de UvA als aan de VU en vandaag gaat ze met emeritaat. Aan beide universiteiten was ze lang verbonden als hoogleraar in de rechtstheoretische grondslagen van de persoonlijke levenssfeer. In die functie hield zij zich vooral bezig met de theoretische grondslagen van de publieke en private sfeer. Bij het grote publiek kreeg ze bekendheid doordat ze veel schreef in kranten en tijdschriften en vanwege haar grote televisie-interview met de toenmalige koningin Beatrix in 2005.
Soms gevreesd om haar scherpe woorden en pen, maar ook zeer geliefd bij collega-wetenschappers en studenten, juist omdat ze altijd op de bres heeft gestaan voor haar vak. ‘Waar ik echt een hekel aan had, was dat je vaak te horen kreeg van managers en bestuurders dat een docent “aansluiting moet zoeken bij de leefwereld van studenten”. Onzin. Dat moet je juist helemaal niet doen. Studenten willen kennismaken met een andere en nieuwe wereld en die moet je als docent aan hen laten zien. Dát verwachten ze.’ Vanmiddag kan ze haar studenten nog één keer iets anders laten zien tijdens haar afscheidscollege in de Aula.
Uw afscheidscollege heeft als titel Recht en de fantasma’s van de medische biotechnologie en de rechtsvragen die daaruit voortvloeien. Kunt u dat eens toelichten?
‘Waar ik op in wil gaan, is de verlossingsfantasie die bestaat rondom de maakbaarheid van het lichaam. Het lichaam wordt steeds meer gezien als een maakbare zaak. Vijftien jaar geleden werd voorspeld dat de 21ste eeuw de gouden eeuw van de medische biotechnologie zou worden. Dat zou best kunnen, maar het heeft wel grote juridische gevolgen. De biotechnische wetenschap zou ons uit het lichamelijke lijden verlossen: een kind via kunstmatige weg en dan ook nog alleen een gezond kind; een zachte dood op het moment dat wij dat willen; kunstmatige intelligentie wegens onze gebrekkige geestelijke vermogens. Aangemoedigd door het aanbod fantaseren we daarover en roepen we de staat op om dat allemaal te regelen. Maar hoe ver ga je en met welke juridische consequenties? Want fantasieën kunnen uitzinnig worden en verworden tot fantasma’s, en die hebben in de geschiedenis weinig goeds opgeleverd. Daar ga ik het vanmiddag over hebben.’
U hebt zich erg ingezet voor gelijke behandeling en was bijvoorbeeld lid van de Staatscommissie openstelling huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht. Waarom?
‘Ik ben altijd voor het huwelijk van mensen van gelijk geslacht geweest, omdat ik vind dat de staat liefdesverhoudingen waarin mensen elkaar trouw beloven, moet honoreren. Overigens zag ik toen al problemen ontstaan rond het krijgen en hebben van kinderen bij homostellen. Het krijgen en hebben van kinderen is nog steeds ingebed in een structuur van twee ouders, maar bij homo’s is er altijd minimaal een derde nodig. Gelukkig wordt dat nu gerepareerd door de Staatscommissie Herijking ouderschap, die over nieuwe wetgeving adviseert.’
Wat beschouwt u als hoogtepunt in uw carrière?
‘Het waren niet zozeer hoogtepunten als wel vreugdepunten: aan een nieuw artikel beginnen, worstelen en er uiteindelijk toch uitkomen; de gesprekken met promovendi en collega’s. Dat waren echt momenten van vreugde. En natuurlijk de studenten. Die vormden eigenlijk een constante stroom van vreugde. Dat kwam vooral tot uiting tijdens de werkgroepen: vijfentwintig adolescenten, allemaal jonge en open geesten, die leergierig waren en de collegezaal als andere mensen wilden verlaten dan ze binnengekomen waren. Heel inspirerend. Ik heb altijd gezegd: “Studenten zijn de troost van mijn oude dag”.’
De laatste jaren bent u werkzaam aan zowel de UvA als de VU. Ziet u cultuurverschillen?
‘Aanvankelijk was de VU in het voordeel: veel kleinschaliger en dus kortere lijntjes dan aan de UvA, waar de managers eerder hun intrede deden. Toen kwamen ook aan de VU de managers, de digitalisering en daarmee de anonimisering. De afgelopen jaren zat ik op de VU in het Initium-gebouw: veel open werkruimtes, waar je je niet kunt concentreren, je geen eigen werkkamer hebt en je aan het eind van de dag je tafeltje moet opruimen, want er mag niets blijven liggen. Die ongelofelijke verkleutering en infantilisering is de academie onwaardig. De Oudemanhuispoort was natuurlijk als gebouw een grote puinhoop, maar ik kon er wel mijn deur afsluiten en hoefde er niet als een afgerichte kleuter mijn boeltje op te ruimen. Net als ik verdwijnt nu ook De Poort. Wil je trouwens wel opschrijven dat ik héél erg dankbaar ben dat ik ondanks de managementellende een heel erg mooi leven heb gehad aan twee universiteiten!’
Aan de UvA was u de laatste tien jaar hoogleraar ad personam: de functie was aan u persoonlijk verbonden en wordt nu opgeheven. Wordt uw vakgebied hiermee niet tekort gedaan?
‘Jazeker, te meer omdat er op mijn vakgebied spectaculaire ontwikkelingen plaatsvinden. Dus dat is heel jammer. Ik was overigens ook aan de VU op persoonlijke titel verbonden, maar daar worden het onderzoek en onderwijs op het terrein van de biotechnologie wel voortgezet. Dat heeft te maken met prioriteiten van de VU, waar life sciences en ethiek onderzoekzwaartepunten zijn. Bij de UvA niet. Aan de andere kant: er komt ook bij de UvA steeds meer aandacht voor ethisch geschoolde juristen. Dat kan ook niet anders, gezien het feit dat het recht het laatste morele bastion in de samenleving is.’
Het afscheidscollege van Dorien Pessers vindt vanmiddag om 16.00 uur plaats in de Aula van de UvA.
