Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Bram Belloni
actueel

Khadija heeft een plan B: ‘Baudet spreekt de taal van het Derde Rijk’

Lennart Bolwijn,
18 april 2017 - 12:03

De PVV behaalde niet de monsterzege bij de Tweede Kamerverkiezingen die sommigen verwachtten of vreesden, en daarmee lijkt ook het korte, maar hevige debat over Nederlandse moslims met een ‘plan B’ geluwd. Daarop verkijken we ons, zegt Khadija Al Mourabit. Terwijl een regering zonder PVV formeert, spreken we met de activist, UvA-medewerker en -student over dubbele loyaliteit en het veelbesproken koffertje naast de voordeur.

Iedereen aan de UvA die zich de afgelopen jaren heeft geïnteresseerd voor diversiteit weet wie Khadija Al Mourabit (37) is. De student en universiteitsmedewerker werd in 2014 voorzitter van Amsterdam United, een studentenplatform voor dialoog over diversiteit aan de UvA en is sinds 2017 ook voorzitter van de Marokkaanse Vrouwen Vereniging. Bij elke lezing, elk symposium of borrel waar er over een inclusieve universiteit werd gesproken, kon je erop rekenen dat je Khadija tegen het lijf zou lopen. En dat terwijl ze ook nog de studies wijsbegeerte en psychobiologie doet, én werkzaam is bij de International Office van de Graduate School of Social Sciences.

 

Twee jaar geleden was Khadija voor het eerst in twintig jaar in Beni Chiker, de geboortestreek van haar vader in het noordoosten van Marokko. In samenwerking met schrijver Abdelkader Benali maakte zij daar de documentaire De Reis van Khadija, over het leven van haar vrijgevochten oma Memma Allal. Een van de plekken die zij in de documentaire bezoekt, is het huis in Beni Chiker dat Khadija’s vader liet bouwen voor zijn kinderen. ‘Voor als Nederland jullie straks niet meer wil.’

 

Tumult

In februari van dit jaar, een maand voor de Nederlandse verkiezingen, gaan de PVV en de VVD om beurten aan kop in de peilingen. Donald Trump heeft zojuist zijn eerste inreisverbod ingevoerd voor mensen uit bepaalde ‘moslimlanden’ en ook Nederland lijkt af te stevenen op een verkiezingsresultaat waarbij een sterk anti-moslimsentiment de boventoon voert. Khadija en veel andere Nederlanders maken zich zorgen. Na het politieke tumult van 2016 durft niemand meer te zeggen dat Wilders geen premier kan worden. Wat als de PVV de grootste wordt? Khadija had nooit gedacht dat het haar in Nederland zo heet onder de voeten zou kunnen worden dat ze zou moeten vertrekken, zoals haar vader voorspelde. ‘Nee joh, hier in Nederland?’ had ze destijds in Beni Chiker geantwoord. ‘Met onze historie van de Tweede Wereldoorlog?’ Maar met de verharding en de verrechtsing van het immigratiedebat in Nederland is Khadija er in twee jaar tijd anders over gaan denken. ‘Ik had nooit in mijn leven gedacht dat er in Nederland iemand, een volksvertegenwoordiger, voor een volle zaal “Willen jullie meer of minder Marokkanen?” zou roepen.’

Khadija had nooit gedacht dat het haar in Nederland zo heet onder de voeten zou kunnen worden dat ze zou moeten vertrekken, zoals haar vader voorspelde. ‘Nee joh, hier in Nederland?’

Die februari geeft Khadija in de Volkskrant toe, dat de gedachte om Nederland te verlaten soms door haar hoofd spookt. De plannen worden nooit heel concreet, maar ze betrapt zichzelf weleens op kijken naar buitenlandse vacatures. Het artikel, waarin meerdere Marokkaanse-Nederlanders werden geïnterviewd, werd geschreven naar aanleiding van een bericht dat oud-Groenlinks-Kamerlid Tofik Dibi op Facebook had geplaatst: ‘Ik wil even een steekproef doen: wie van de moslims, Marokkanen, Turken, Surinamers etc. hier is bewust en praktisch aan het nadenken over een plan B voor als Trump-achtige taferelen in Nederland gebeuren? En wie totaal niet?’ De meer dan honderd reacties eronder liegen er niet om.

 

‘Ik ben moslim van Indonesische afkomst,’ schrijft ‘Teguh’. ‘Ik heb al tien jaar lang een plan B. […] Mensen zeggen continu dat wat er met de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurde, nooit meer gebeurt, daar ben ik helaas niet echt van overtuigd.’ ‘Rachid’ heeft zelfs al actie ondernomen en is geëmigreerd: ‘Ik heb deze stap vier jaar geleden genomen en nooit spijt gehad.’

‘Ik vind het heel vervelend dat ik dit überhaupt moet zeggen, want ik hou van Nederland. Ik hou van mijn leven en de mensen hier’

Wie door de reacties scrolt wordt het al snel duidelijk dat er veel Nederlanders met een migratieachtergrond, met name moslims, weleens twijfelen of ze hier altijd willen blijven. Veel van hen geven aan dat de toekomst van hun kinderen een grote rol speelt. Niet iedereen die op het bericht reageert, begrijpt de emigratiewens: ‘Alsof het ergens anders beter is,’ en ‘Dit is mijn land. Laat me nergens naartoe wegjagen. Mocht het ooit tot deportaties komen dan liever strijdend ten onder dan vluchten met de staart tussen de benen.’

 

Koffers

Desgevraagd neemt Khadija meteen elke twijfel snel weg: ‘Natuurlijk blijf ik hier. Er moet echt heel veel gebeuren voor ik besluit om te gaan. Tot die tijd zal ik mij hier inzetten voor de maatschappij en er een prettige samenleving van proberen te maken. Ik heb nooit gezegd dat ik met mijn koffers bij de grens sta op het moment dat Wilders premier wordt. Kijk, als het hier gevaarlijk wordt en ik moet aan mijn familie denken, dan zijn er gewoon opties die ik in mijn achterhoofd heb. Ik vind het heel vervelend dat ik dit überhaupt moet zeggen, want ik hou van Nederland. Ik hou van mijn leven en de mensen hier.’

 

Ze kent mensen die wél de keuze gemaakt hebben om naar het land van hun ouders of grootouders te vertrekken. ‘Zij zagen toekomstperspectief in Marokko, ze konden daar werk krijgen. Een ander meisje heeft daar haar man leren kennen en is gebleven. Dat huwelijk is niet per se haar “ontsnappingsplan”, maar uit Nederland willen vertrekken speelde wel een rol. Haar man wilde niet naar Europa komen: dan moest hij weer helemaal opnieuw beginnen. Toen heeft zij besloten om daar te gaan wonen, maar ze blijft wel de ontwikkelingen in Nederland volgen. Zij zegt: “Als ik het zo hoor, heb ik wel het gevoel dat ik de goede keuze heb gemaakt”.’

Foto: Bram Belloni

Voor Khadija zou Marokko niet de enige buitenlandse optie zijn, maar vanwege haar netwerk en haar culturele bagage wel een logische. Maar het land van herkomst is niet altijd de meest aantrekkelijke stap voor remigranten. Ook Tofik Dibi ziet de nadelen van een vertrek in: ‘We weten dondersgoed dat we niet beter af zijn in Marokko of Turkije.’ Volgens Khadija is het Rifgebergte, het gebied waar haar vaders huis staat, economisch ontzettend achtergesteld. ‘De werkloosheid is hoog.’ Nee, Marokko is ook niet het paradijs, beaamt ze, ‘het gaat absoluut tijd en energie kosten om daar een leven te beginnen. Maar dat neemt toch niet weg dat ik voor mezelf mag besluiten of ik een Plan B moet hebben?’

 

Dubbele loyaliteit

In een column in Folia schreef Asis Aynan weinig begrip op te kunnen brengen voor degenen die met een schuin oog naar het buitenland kijken. Met hun ‘clowneske dreigement’ om te vertrekken zouden zij Wilders gelijk geven: ‘De Plan B’ers slopen het spel van een samenleving met hun piassige voornemen, want blijkbaar kunnen ze wanneer het hen politiek niet zint zomaar weglopen. […] In 2007 schreef Wilders: “Een blinde kan zien dat een dubbele nationaliteit een dubbele loyaliteit met zich meebrengt.” Zonder het door te hebben, geven ze de PVV-leider de rechtvaardiging iedere migrant, zoals ik, als trouweloos en onbetrouwbaar te beschouwen.’

 

Khadija neemt hem zijn reactie behoorlijk kwalijk; volgens haar heeft Aynan de onderliggende boodschap verkeerd begrepen: ‘Tofik Dibi en ik hebben gezegd dat we ons zorgen maken om de verrechtsing in de maatschappij en de verharding van het publieke debat en dan krijgen we deze reactie. Je moet dus te allen tijde een bepaalde dankbaarheid naar Nederland toe tonen, maar als je je zorgen uitspreekt, ben je laf en clownesk. Ik vind dat heel erg en ik ben het niet gewend van mensen uit de Rif dat ze zo op het Nederlandse nationalisme leunen, want Riffijnen weten heel goed wat voor negatieve effecten dat kan hebben. Er wordt een beeld geschetst van Nederland als paradijs, waarbij een bepaalde misplaatste nationalistische trots wordt gebruikt om emotionele chantage te maskeren: “Wat denk je wel niet, dat je dit zegt? Je bent gewoon laf als je vertrekt.”’

‘Je kan het als iets positiefs zien dat de PVV niet de grootste is geworden, maar ze zijn wel vijf zetels gegroeid, ik vind dat geen verlies’

Van de problematisering van een dubbele loyaliteit wordt ze een beetje moe. ‘De scheidslijn tussen verschillende culturen is niet zo strak. Ik zit niet nú in de Nederlandse cultuur, en als ik een beetje naar rechts schuif in de Marokkaanse cultuur. Ik krijg bijvoorbeeld wel eens het “compliment” “Jij bent een echte Amsterdamse. Jij bent zo vrijgevochten, dat is typisch Hollands.” Dat hoeft niet per se waar te zijn. Want ik weet van verhalen van mijn familie uit de Rif, dat de vrouwen daar ook heel erg vrijgevochten kunnen zijn. De bewoners van de Rif dragen nota bene de naam Amazigh, wat “vrij mens” betekent. Ook daar ontleen ik kracht aan.’

 

PVV-light

Toen Khadija begin dit jaar in Marokko was voor de première van De Reis van Khadija kreeg zij de vraag van een Marokkaanse journalist: ‘Voel je jezelf Marokkaans of Nederlands?’ Ze zuchtte en reageerde: ‘Dat is precies dezelfde vraag die ik altijd in Nederland krijg. Ik ben niet alleen Nederlands of Marokkaans, maar allebei. Je kan niet zeggen dat het je niks doet dat je hier woont en bent opgegroeid. Dat Nederland geen onderdeel uitmaakt van je denken en van je zijn. Dat geloof ik niet.’

 

De verkiezingen kwamen en gingen, de PVV is niet de grootste geworden. Maar de jubelstemming daarover bij sommigen vindt ze misplaatst. ‘Buitenlandse media berichten wel dat de verkiezingen een verlies betekenen voor de PVV, maar dat is het niet. Je kan het als iets positiefs zien dat de PVV niet de grootste is geworden, maar ze zijn wel vijf zetels gegroeid, ik vind dat geen verlies. En laten we eerlijk zijn, de VVD heeft dat rechtse discours overgenomen en is een soort PVV-light geworden. Door de jaren heen heeft de PVV er wel voor gezorgd dat het rechtse anti-immigratiediscours genormaliseerd is.’

Foto: Bram Belloni
‘Janmaat komt niet eens in de buurt van de uitsluitende en discriminerende dingen die nu gezegd worden en vooral, die als heel normáál worden ervaren’

Sinds de aanslagen van 11 september 2001 zijn stevige uitspraken over alles wat wel of juist niet Nederlands is overal terug te zien. Lodewijk Asschers ‘progressief patriottisme’ en Mark Ruttes ‘Doe normaal of ga weg’ zijn op hun eigen manier voorbeelden van dezelfde afwijzing van universeel burgerschap. Identiteit is ons politieke bewustzijn ingeslopen en heeft rechts én links gedwongen de Nederlandse identiteit te definiëren. Een harde houding tegenover nieuwkomers maakt dat kennelijk een stuk eenvoudiger. De open samenleving waar Khadija in opgroeide staat in schril contrast met het politieke discours van 2017. ‘De islam is een bedreiging voor de Nederlandse identiteit’ was dit jaar niet gewoon een zoveelste Wilders-uitspraak, maar een van de stellingen in het eerste RTL-lijsttrekkersdebat.

 

Khadija heeft de manier waarop we met en over elkaar praten heeft zien veranderen. Toen de aanslag op de Twin Towers zich voltrok was ze 22, en had ze al een leven achter de rug. Als klein kind groeide ze niet op met de PVV in de Tweede Kamer, maar met lessen over de Tweede Wereldoorlog op school. Begin jaren tachtig zat de anti-immigrantenpartij van Hans Janmaat wel met één zetel in de kamer. Maar Janmaats Centrumpartij, bekend van de campagnekreten “Vol is vol” en “Eigen volk eerst”, slaagde er niet in zo’n stempel te drukken als de PVV. Met Janmaat wilde je als fatsoenlijk politicus niet gezien worden, herinnert ze, terwijl Wilders in 2012 nog een plek afdwong in de gedoogcoalitie met VVD en CDA, partijen die zich er inmiddels niet meer voor schamen om Wilders’ spierballentaal over te nemen.

 

‘In de jaren tachtig werd Janmaat echt door de mangel gehaald. Janmaat komt niet eens in de buurt van de uitsluitende en discriminerende dingen die nu gezegd worden en vooral, die als heel normáál worden ervaren. Racisme is meer in de openheid gekomen.’

‘Dit is de taal van het Derde Rijk. Dan kun je reageren met “hij bedoelt het niet biologisch”, maar hoe zorg je er dan voor dat een volk homeopathisch wordt uitgedund?’

Uitgedund

Nieuw in de Tweede Kamer is het Forum voor Democratie van Thierry Baudet, de markante lijsttrekker die al kritiek kreeg, dat zijn taalgebruik doet denken aan biologische theorieën over rassenzuiverheid. Voor de verkiezingen zei hij op zijn partijcongres: ‘Kwaadwillende, agressieve elementen worden ons maatschappelijk lichaam in ongehoorde aantallen binnengeloodst.’ Later sprak hij van een ‘homeopathische verdunning’ van de Nederlandse cultuur. Khadija: ‘Als FvD-stemmers dat nuanceren en zeggen dat het niet racistisch is, wat is het dan wel? De Zwitserse taalwetenschapper Ferdinand Saussure zei: “De taal die een maatschappij bezigt, geeft ook de realiteit van die maatschappij weer.” Ik vind dat een hele sterke analyse, de werkelijkheid begint bij de taal. Dit is de taal van het Derde Rijk. Dan kun je reageren met “hij bedoelt het niet biologisch”, maar hoe zorg je er dan voor dat een volk homeopathisch wordt uitgedund? Als het antwoord je bevalt, dan heb ik toch het idee dat ik mijn plan B moet gaan uitvoeren.’