‘De wetenschap is afgeslagen naar een donkere steeg’
Tijdens de jaarlijkse Anatomische Les in Het Concertgebouw haalde de beroemde Grieks-Amerikaanse epidemioloog John Ioannidis fel uit naar zijn collega-academici. Hij pleitte voor hogere wetenschappelijke standaarden. ‘De wetenschap is een gevecht met bias en error. We zijn dat gevecht aan het verliezen.’
De jaarlijkse medische publiekslezing van het AMC werd dit jaar gehouden in een volgepakt Concertgebouw. Universiteitshoogleraar Alexander Rinnooy Kan trapte af, onder het goedkeurend oog van een publiek bestaande uit studenten en docenten van AMC en VUmc, negentig ‘excellente’ VWO’ers en de crème de la crème van de Amsterdamse artistieke-, en academische wereld. ‘Iedereen is hier omdat iedereen wist dat iedereen hier zou zijn,’ stelde Rinnooy Kan lachend. De ontelbare jasjes, dasjes en galajurken knikten beamend.
Eeuwig
Ann Demeester, directeur van het Frans Hals Museum te Haarlem, kreeg de eer het eerste blok vol te praten. Het onderwerp: kunstenaar Berend Strik. Zijn laatste werk, ‘Every Wo(Man)’, gemaakt in opdracht van VUmc en AMC, hangt vanaf vrijdag in het AMC. Een voorproefje van Demeester: ‘Het werk is niemand en iedereen tegelijk. Het is vrolijk en weemoedig – veelvoudig en uniek. Het is de tegenpool van de zwaarte van een ziekenhuis en de zwaarte van het leven an sich.’
Het essay ‘Rakkers willen eeuwig leven’ van filosoof Ger Groot was het onderwerp van het tweede blok. Het paradepaardje van de medische wereld – project Gilgamesh; de gooi naar het eeuwige leven – blijkt medisch dichterbij dan ooit, maar filosofisch problematisch te zijn. Honderddertig mag dan wel de nieuwe norm zijn, Groot stelt dat ‘een leven afronding nodig heeft om waarde te hebben, anders verzink je in lathargie’.
Ioannidis
Na een muzikaal intermezzo van Leo van Doeselaar, die Johann Sebastian Bach’s ‘Toccata en Fugue in D mineur’ speelde op het imposante Maarschalkerweerd-orgel, was het tijd voor de belangrijkste spreker: hoogleraar aan de Universiteit van Stanford John Ioannidis.
De Grieks-Amerikaanse epidemioloog stak af in een vurige donderpreek, direct gericht op het aanwezige publiek. De biomedische wetenschappen zijn het slachtoffer van hun eigen succes, stelde hij. Te veel van het onderzoek dat gevoerd wordt is verdoezelend, onvolledig of onjuist. ‘De wetenschap is afgeslagen naar een donkere steeg, de helft van het onderzoek blijkt er faliekant naast te zitten.’
Uithaal
Ter illustratie: veertig van de vijftig door Ioannidis willekeurig gekozen ingrediënten uit ’s werelds populairste kookboek blijken in verband te worden gebracht met kanker, terwijl de meerderheid daarvan de kans op kanker zowel vergroot als verkleint. Een ongeloofwaardige zesennegentig procent van de onderzoeksresultaten in de biomedische wetenschappen claimt statistisch significant te zijn, terwijl slechts tussen de elf en vijfentwintig procent van de preklinische resultaten te reproduceren valt. In de klinische psychologie is slechts een-derde van de resultaten van top-onderzoeken te reproduceren.
Het was een uithaal naar de biomedische wetenschappen in het bijzonder, en de wetenschap in het algemeen. De aanwezigen werden door Ioannidis met de neus op de feiten gedrukt: 'de ‘zelfreinigende wetenschap’ is een achterhaald begrip.' Het feit dat enkel positieve bevindingen gewaardeerd worden door zowel de onderzoeker als zijn peers; de belangenverstrengeling die meer regel dan uitzondering lijkt te zijn; het gebrek aan tijd om integer onderzoek te doen; optimism-bias; de gebrekkige transparantie van data en onderzoeksmethodes en de zogenoemde corporate medical universities zijn volgens Ioannidis medeverantwoordelijk voor het probleem. Maar zoals een goede epidemioloog dat betaamt kwam hij behalve met een diagnose ook met een remedie.
Remedie
Het positieve slotakkoord in Het Concertgebouw bestond uit een hoopvol toekomstbeeld. Onderzoekers die zich houden aan de beste methodes en standaarden, die hun data mee-publiceren en niet bang zijn om te heranalyseren en reproduceren; onderzoekers die post-publicatie peer-reviewen en negatieve resultaten durven te publiceren zijn de toekomst van de wetenschap. Want ‘wetenschap is de belangrijkste menselijke uitvinding, en de biomedische wetenschap is de belangrijkst wetenschap’.
