Gay achter de coulissen: ‘Urinoirs zijn het Tinder van de jaren vijftig'
Ter gelegenheid van de EuroPride stelt Bijzondere Collecties van de UvA archiefmateriaal van Lili Green, Albert Mol en Wim Sonneveld ten toon. De minitentoonstelling Gay achter de coulissen laat zien hoe deze theatermakers omgingen met hun homoseksuele geaardheid. ‘Het roept de vraag op wat je zou willen dat van je eigen leven bewaard blijft na je dood.’
In drie vitrines ligt een selectie van persoonlijke archiefstukken van danseres en choreograaf Lili Green (1885-1977), zanger en cabaretier Wim Sonneveld (1917-1974) en danser, choreograaf en acteur Albert Mol (1917-2004). Er zijn onder meer foto’s, brieven, een paspoort, programmaboekjes en agenda’s te zien. Via de app Izi.Travel is er een audiotour beschikbaar bij de tentoonstelling. Bij Albert Mol klinkt het vrolijke lied ‘De jongens van de reisvereniging’ uit Ja zuster, nee zuster en je hoort er Wim Sonneveld als zijn alter-ego Willem Parel.
Conservator Hans van Keulen maakte de selectie. ‘Dat was best lastig. Alleen van Wim Sonneveld hebben we al drie, vier meter archief.’ Hij koos de drie hoofdrolspelers niet alleen vanwege hun homoseksuele achtergrond. ‘Ze hebben iets met elkaar te maken doordat ze alle drie dansten aan het begin van hun carrière, soms zelfs met elkaar.’ Verder koos Van Keulen artiesten die al overleden zijn en Green omdat hij niet alleen maar mannen wilde – waar het archief vooral mee vol zit. ‘Bovendien laten Mol, Green en Sonneveld een generatie van voor en na de oorlog zien.’
Wim Sonneveld
Ondanks zijn grote populariteit hield Wim Sonneveld zijn privéleven strikt verborgen. ‘In het openbaar ontkende Wim lang dat hij homo was, terwijl hij wel met met meerdere mannen in één huis woonde.’ Van Keulen zocht vooral naar persoonlijke zaken van Sonneveld waaruit zijn geaardheid blijkt. ‘Niet zo gemakkelijk, want veel persoonlijke spullen hebben we niet. Áls Wim al liefdesbrieven schreef, hebben wij ze nooit gekregen.’ Toch ligt nu onder andere Sonnevelds agenda tentoongesteld. Hierin staat bijvoorbeeld dat hij een huis in Frankrijk kocht, waar hij ging samenwonen.
Lili Green
Danseres en choreograaf Lili Green ontwikkelde een eigen danskunst, maar werd hier niet zo bekend doordat ze na de oorlog een dansschool begon in Amerika. In Londen ontmoette ze Margaret Walker, die haar dans- én levenspartner werd. Onder andere het boek dat ze in 1930 uitgaf met de door haar bedachte danstaal ligt nu tentoongesteld. ‘Het is leuk om te zien hoe ze met tekeningen de bewegingen aangaf. Ook ligt er een manuscript van haar danslessen.’ Volgens Van Keulen lijkt het of het voor Green gemakkelijker was op vrouwen te vallen dan voor Sonneveld en Mol op mannen. ‘Haar boek werd bijvoorbeeld gesubsidieerd door een rijke vriendin. Daar werd niet raar van opgekeken of iets seksueels achter gezocht.’
Albert Mol
Albert Mol was een van de eerste homoseksuele artiesten die voor zijn geaardheid uitkwam. Tijdens een balletopleiding in Parijs ontmoette hij zijn eerste vriend, fotograaf Faan Nijhoff – zoon van de schrijvers Netty en Martinus Nijhoff. Van Keulen is blij met de privéfoto’s van Mol die hij vond in het archief, maar had gehoopt dat er van die periode ook beeldmateriaal geweest zouden zijn. ‘Ik heb nog contact gehad met zijn dochter, Kiki Mol, maar ook zij weet niets van foto’s uit die tijd. Ik had het publiek wel een inkijkje in het leven van twee jonge, excentrieke mannen in Parijs willen laten zien.’ In 1998 trouwde Mol zijn grote liefde, de Amerikaan Guerdon Bill. Met hem bleef hij samen tot zijn dood.
Maar er is meer dan de vitrines met archiefstukken van de drie theatermakers. Aan de muur hangen plattegronden waarop studenten van de Technische Universiteit Eindhoven hebben gemarkeerd hoe het queer uitgaansleven voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog eruit zag. Op de kaarten zijn ontmoetingsplekken te zien, zoals bars, parken, sauna’s, pleinen en ook urinoirs. Van Keulen: ‘Urinoirs zijn de Tinder van de jaren vijftig. Daar kwamen homo’s bijeen. Niet alleen voor seks, ook om elkaar te ontmoeten.’ Op de kaarten is bijvoorbeeld te zien hoe deze urinoirs in de loop der jaren verdwenen als ontmoetingsplek. ‘Sowieso valt een tendens op van het verdwijnen van plekken voor homo’s om samen te komen. Dat kun je positief of negatief interpreteren.’
De minitentoonstelling Gay achter de coulissen is gratis toegankelijk en nog tot en met 19 augustus te zien bij Bijzondere Collecties.
