Misdadiger met VR-bril verraadt zichzelf door slechts één blik

Ine Van der Cruyssen

De proefpersonen werden onderverdeeld in twee groepen: de ‘schuldigen’ werden naar het naburige lab gestuurd om geld en juwelen te ontvreemden, de ‘onschuldigen’ moesten voor de vorm wat posters op de campus gaan lezen. Daarna kwam de hele groep weer bij elkaar en vertelden de onderzoekers dat er een misdaad was gepleegd en dat ze verhoord zouden worden.

De proefpersonen kregen allemaal een VR-bril op waarmee ze verschillende virtuele locaties bezochten: één daarvan was het lab waar het geld en de juwelen waren gestolen. Van der Cruyssen: ‘In de VR-beelden van het lab hadden we dingen veranderd. Zo was een blauwe rugzak opeens rood geworden en was het grote dartboard dat prominent aan de muur hing verdwenen.’

Dat valt op wanneer je de ruimte herkent, maar niet wanneer je de ruimte voor het eerst ziet. Precies dat onderscheid wilde de onderzoekers maken. Van der Cruyssen: ‘De “schuldige” proefpersonen keken veel eerder en langer naar de lege muur en de rode rugzak in de crimescene dan de “onschuldige” proefpersonen.’

Dat konden de onderzoekers meten door te kijken waar de proefpersonen het langst en het meest naar keken. ‘Oogbewegingen gebeuren heel vaak onbewust en heel snel. Daardoor zijn ze redelijk bestand tegen faken, mocht de verdachte al bekend zijn met de test.’ Op die manier kon Van der Cruyssen de schuldigen significant van de onschuldigen onderscheiden. ‘Al zeiden sommige “schuldigen” achteraf dat ze helemaal niet door hadden gehad dat er iets was veranderd in het lab.’

Japanse politie

Dat geheugendetectie werkt is al tientallen jaren aangetoond. De bekendste vorm van geheugendetectie is de conceiled information test. Daarbij krijgen de verdachten het moordwapen te zien, bijvoorbeeld een mes, samen met enkele gelijkwaardige alternatieven zoals een hamer of een geweer. Het idee is dat de schuldige anders zal reageren op het moordwapen dan op de alternatieven, terwijl onschuldigen gelijk reageren op de voorwerpen. Dit meten wetenschappers door de hartslag, ademhaling en huidgeleiding – hoeveel je zweet – te meten.

Toch werkt vooralsnog alleen de Japanse politie met geheugendetectie. ‘Het probleem is dat er een lab en wetenschappelijk opgeleid personeel voor nodig is, personeel dat ook nog eens goed is ingewijd op het moorddossier,’ verklaart Van der Cruyssen. In Japan is de samenwerking tussen de politie en wetenschap nauwer, zegt de promovendus.

(Lees verder onder de afbeelding.)

Lekprobleem

Bovendien is de controle in Japan strenger op het lekken van informatie naar de media. ‘De test meet namelijk of de verdachte kennis heeft over het misdrijf, maar niet hoe die kennis verworven is. Als je al in de krant hebt gelezen dat er een mes is gebruikt, dan is er een risico dat je positief test.’

Het onderzoek van Van der Cruyssen met de VR-brillen biedt mogelijk een oplossing voor dat lekprobleem. ‘We hebben nu aangetoond dat veranderingen in de plaats delict de schuldigen van de onschuldigen kunnen scheiden. Mocht er gelekt zijn dat de plaats delict een keuken was, dan kan de politie alsnog de keuken als situatie gebruiken en er in VR veranderingen in aanbrengen. Op die manier blijft de politie in controle.’

Dat is nu aangetoond in een relatief kleine studie, de vervolgstudie met een grotere groep proefpersonen is ondertussen ook opgezet. ‘Ook willen we daar onderzoeken hoe schuldigen reageren op de plaats delict zonder veranderingen, als een controlegroep. Dat zou het bewijs versterken dat de veranderingen de oogbewegingen veroorzaken, en niet het feit dat de proefpersonen de ruimte herkennen.’

Ine Van der Cruyssen promoveerde op 29 september op haar proefschrift Reading the Criminal Mind: Exploring Novel Methods of Memory Detection.