UvA-onderzoeker vindt PFAS in alle Nederlandse drinkwaterbronnen
PFAS-kunststoffen zijn ontzettend nuttig en worden gebruikt voor veel consumentenproducten. Het nadeel is dat deze stoffen nagenoeg niet afbreken in het milieu en giftig kunnen zijn voor mens en milieu. UvA-onderzoeker Mohammad Sadia vond PFAS in al het Nederlands drinkwater en hoopt op strengere wet- en regelgeving rondom PFAS gebruik.
‘We vonden PFAS in alle onderzochte drinkwaterbronnen, waarvan een deel de Europese richtlijnen overschrijdt,’ aldus Mohammad Sadia, PhD-student bij het Institute for Biodiversity and Ecosystem Dynamics (IBED). Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) zijn chemicaliën waar de meeste mensen dagelijks mee in aanraking komen. Het bekendste voorbeeld is PTFE, op de markt gebracht als Teflon.
De eigenschappen van PFAS maken de stoffen handig en breed inzetbaar, zo zijn ze bijvoorbeeld water- en vetafstotend. PFAS worden gebruikt voor onder andere antiaanbaklagen, kleding, cosmetica en in de industrie. Het grote nadeel van PFAS is dat de stoffen slecht tot niet afbreekbaar zijn wanneer ze in het milieu—of ons lichaam—terechtkomen. Dit heeft de bijnaam forever chemicals opgeleverd.
Te weinig onderzoek
Er wordt nog niet zo lang onderzoek gedaan naar de gevolgen en (gezondheids)risico’s van PFAS-gebruik vertelt Sadia. ‘Eigenlijk wordt er pas sinds het begin van deze eeuw onderzoek vanuit universiteiten naar gedaan. Daarvoor onderzochten eigenlijk alleen de producenten hoe het beter of goedkoper gemaakt kon werden. De paar studies gedaan naar toxiciteit werden niet gepubliceerd. Tijdens verschillende schandalen aan het begin van deze eeuw werd het bekend dat PFASen schadelijk zijn voor mens, dier en milieu. Het kan bijvoorbeeld vruchtbaarheid en het immuunsysteem aantasten.’ Die schadelijkheid en de persistentie van de stoffen in onze omgeving waren aanleidingen voor het onderzoek van Sadia naar Nederlands drinkwater.
Sadia onderzocht van zesenvijftig verschillende PFAS of en hoeveel ze voorkomen in Nederlands drinkwater en drinkwaterbronnen. ‘Afhankelijk van wie je het vraagt, zijn er tussen de vierduizend en zes miljoen verschillende PFASen. Dan is zesenvijftig niet zo veel, maar dit zijn wel de stoffen die al meer onderzocht zijn.’
Bij het onderzoek naar drinkwater spelen er veel onbekende factoren mee. Sadia vond bijvoorbeeld dat het water na zuivering bij een waterzuiveringsinstallatie meer PFAS bevatte dan ervoor. ‘Eén mogelijke verklaring is dat er vóór zuivering PFASen in het water zitten die ik niet meet. Die worden tijdens zuivering misschien opgebroken in kleinere stukken die ik wel meet.’
Hoewel twee PFAS-en (PFOS en PFOA) verboden zijn, is er weinig bekend over de gezondheidsrisico’s van de duizenden andere PFASen. Bovendien zijn de gevolgen ook niet voor elke stof hetzelfde. Volgens het RIVM kunnen verschillende PFAS-en ‘effect hebben op het immuunsysteem, de voortplanting en het ongeboren kind’ en de kans op verschillende kankersoorten verhogen.
Het is vrij duidelijk waar alle PFAS vandaan komt in Nederland. Een deel komt vrij door gebruik van consumentenproducten, zoals het afwassen van je pan met PFAS-antiaanbaklaag of het wassen van je PFAS-regenjas. Rondom Dordrecht is de PFAS-vervuiling van het milieu extra hoog, daar staat namelijk een fabriek die de PFAS-groep GenX gebruikt als materiaal. Onderzoek van de RIVM toonde al aan dat GenX stoffen via lucht en afvalwater in het milieu terechtkomen.
PFAS in ons drinkwater
Het drinkwater in Nederland komt voor het merendeel uit grondwater, maar ook uit oppervlaktewater. Het gaat dan respectievelijk om ongeveer 60 en 40 procent. ‘We vonden PFAS in alle achttien drinkwaterbronnen in Nederland waar we gemeten hebben.’
Het drinkwater voldoet op veel plekken in Nederland niet aan de richtlijnen van het Europees agentschap van voedselveiligheid (EFSA) die het RIVM hanteert. ‘Op elf van de achttien plekken waar we gemeten hebben, zit de hoeveelheid PFAS in het drinkwater boven de veiligheidsdrempel van EFSA. De hoeveelheid PFAS op alle locaties valt wel binnen de lossere grenzen van de Europese wetgeving, die laatst is aangescherpt.’
Het nadeel van de richtlijnen en wetgeving zijn volgens Sadia dat ze maar betrekking hebben op een kleine hoeveelheid PFAS stoffen. ‘De adviezen van EFSA gaan bijvoorbeeld, maar over vier verschillende PFASen. De richtlijnen van het EU drinking water directive, waar het Nederlandse water wel aan voldoet, bevatten ongeveer twintig PFASen. Dit is al beter, maar als je weet dat er meer dan vierduizend stoffen zijn, schiet het tekort.’
Sadia is luid en duidelijk over de vervolgstappen om de hoeveelheid PFAS in onze waterbronnen te verlagen: ‘We moeten eigenlijk direct stoppen met het gebruik van PFAS. Zowel productie en vrijgave in de natuur.’ Om te zorgen voor schoner drinkwater zou er op technisch gebied ook veel moeten gebeuren volgens Sadia. ‘Er zijn andere veelbelovende methodes die meer PFAS lijken te verwijderen van de drinkwaterbronnen dan de huidige methodes. Een probleem is wel dat de meeste methodes meer energie en geld kosten. De bedrijven verantwoordelijk voor drinkwaterzuivering staan daardoor voor een uitdaging om drinkwater binnen de veiligheidsdrempels te leveren.
Europees verbod
Eerste stappen naar een PFAS verbod in Europa zijn wel al gezet, tot vreugde van Sadia. Eerder dit jaar, op 7 januari, diende Nederland samen met Duitsland, Denemarken, Noorwegen en Zweden een wetsvoorstel in tegen PFAS. Het door de European Chemical Agency (ECHA) gepubliceerde voorstel zou meer dan tienduizend stoffen moeten gaan verbieden. Als het voorstel wordt ingestemd door de Europese Commissie zou dit een algeheel verbod betekenen op PFAS vanaf 2025. Dit gaat dan om productie en import van PFAS-producten van buiten de EU.
Wil je nou echt alles weten over PFAS? Sadia heeft samen met medeonderzoekers op andere Europese universiteiten een podcast serie erover gemaakt. In iedere aflevering vliegt een andere onderzoeker het onderwerp aan, vanuit hun eigen vakgebied. De podcast staat op Spotify.
