Wetenschappers luiden opnieuw de noodklok over Amazone
De ontbossing van de Amazone gaat er sneller en heviger aan toe dan gedacht. Daarom luidt UvA-geoloog Carina Hoorn, met een panel van meer dan 240 wetenschappers aangesteld door de VN, de noodklok om het Amazoneregenwoud te beschermen.
‘De tijd dringt echt,’ zegt UvA-geoloog Carina Hoorn aan de telefoon. ‘Zonder inperking van de ontbossing is er een kans dat in 2050 bijna veertig procent van het originele bos ontwricht is. Het idee dat bijna de helft van het bos verwoest zou zijn, vind ik heel zorgwekkend. Mensen zijn bezig met een experiment met wereldwijde gevolgen, waar de consequenties niet van te overzien zijn.’
Hoorn is onderdeel van het Science Panel for the Amazon (SPA), dat in 2021 een rapport over de rol van de Amazone in het wereldwijde ecosysteem presenteerde. Eind januari volgde hieruit een literatuuroverzicht in het vakblad Science over de enorme snelheid waarmee mensen schade toebrengen aan het regenwoud.
Verpauperd ecosysteem
Het Amazoneregenwoud beslaat slechts een halve procent van het aardoppervlak, en toch zijn maar liefst tien procent van alle planten- en gewervelde diersoorten daar te vinden. Onderzoekers luiden wederom de noodklok omdat het gebied nog sneller achteruitgaat dan gedacht. Vooral in de afgelopen vier jaar was er veel meer ontbossing, in 2021 en 2022 zeventien procent meer dan daarvoor. Met name het Zuidoostelijke Amazonegebied is er ernstig aan toe. Hoorn: ‘Als het zo doorzet, wordt er een drempelwaarde bereikt. Naar verwachting zal het regenwoud dan in een verpauperd, instabiel ecosysteem veranderen. Meer richting een savanne dan een bos.’
De snellere achteruitgang komt voor een groot deel door beleidsveranderingen, vertelt Hoorn. ‘Tijdens het regime van Bolsonaro zijn enkele milieubeschermingswetten veranderd of opgeheven. Hierdoor ging men anders om met het regenwoud. Het beleid van Brazilië heeft zulke grote gevolgen voor de Amazone, omdat het merendeel van het regenwoud daar ligt.’
Veel van de ontbossing is voor landbouw, zoals de productie van soja voor diervoedsel, maar ook voor veeteelt of voor de bouw van megaprojecten zoals wegen en dammen. De reden voor ontbossing verschilt ook per regio. ‘Grenzend aan de Andes wordt er onder andere naar olie en gas geboord, terwijl in andere delen van het Amazonegebied goudwinning grote, nadelige gevolgen heeft. Samen leidt dit tot watervervuiling, uitdroging en hogere temperaturen.’
Van opslag naar bron van CO₂
Veel delen van het regenwoud worden verbrand, voornamelijk voor ontbossing. Bomen zijn belangrijk voor de temperatuur- en waterhuishouding van een gebied, dus zonder bomen wordt het droger én warmer. De ontbossing zorgt voor een cyclus van uitdroging en branden: hoe minder bos, hoe droger en hoe groter de kans op een bosbrand. Hoorn: ‘Op wereldwijde schaal is het Amazoneregenwoud een grote opslag voor koolstof, maar zonder interventie kan het een netto bron van koolstof worden. Er komt dan meer koolstof de atmosfeer in door verbranding van bos dan dat het bos opslaat. Dat zal effecten hebben op het wereldwijde ecosysteem die overal gevoeld zullen worden.’
Het onderzoek in Science focust op de geologische en biologische geschiedenis van het Amazoneregenwoud. ‘Je moet je voorstellen dat het regenwoud zich ontwikkeld heeft over miljoenen jaren, dat is een tijdschaal die de mens zich moeilijk kan inbeelden. Door de tijd heen maakt het bos door natuurlijke processen verschillende omstandigheden mee, waardoor het niet altijd hetzelfde geweest is. Het veranderde van (tropisch) bos in een rivierenlandschap tot draslanden en waarschijnlijk een meer open bos in de afgelopen tien miljoen jaar. Het verschil met het heden is dat de processen in het verleden zich op een natuurlijke wijze voltrokken. De veranderingen die de mens aanbrengt zijn honderden tot duizenden malen sneller dan de natuurlijke processen.’ Dat tempo kan het Amazonewoud niet bijbenen, wat het ecosysteem op losse schroeven zet.
Uit de SPA-adviezen blijkt vooral dat gebieden na ontbossing beschermd moeten worden om te kunnen herstellen. Dit kan gedaan worden door verbeterd natuurbeleid en samenspraak met de inheemse bevolking. ‘Dat is eigenlijk de manier om het gebied te laten herstellen. Als je het “oorspronkelijke” bos terug wilt, is nieuwe bomen planten niet de manier. Je wilt dat het bos zich op natuurlijke wijze kan herstellen.’
Cover van Science
‘Het doel van het rapport en deze publicatie is vooral om zoveel aandacht te creëren voor het onderwerp, dat beleidsmakers er niet omheen kunnen’, aldus Hoorn. ‘Het is daarom zeer welkom dat ons onderzoek op de cover van een toonaangevend blad als Science staat en zo ook op de radar van beleidsmakers komt.’ Het nieuwe regime in Brazilië heeft wel al stappen in de juiste richting gezet. ‘De nieuwe minister van milieu is zeer betrokken, en bovendien komt zij zelf uit het Amazonegebied.’
