Weinig vertrouwen in de wetenschap bij mensen die er verder vanaf staan
Kun je jezelf gemakkelijk identificeren met wetenschappers? Dan is de kans groot dat je de uitkomsten van hun onderzoek gelooft. Dat blijkt uit onderzoek van UvA-psycholoog Bojana Većkalov.
Het merendeel van de mensen, rond de 90 procent, heeft vertrouwen in de wetenschap. Tenminste, als het aansluit op hun persoonlijke overtuigingen. Als wetenschap niet aansluit op iemands overtuiging, is ongeveer 40 procent van de mensen hier sceptisch over. Om erachter te komen hoe dit komt, hebben onderzoekers van de UvA hier uitgebreid onderzoek naar gedaan.
Bojana Većkalov is derdejaars promovendus aan de UvA en onderdeel van de Psychology of Science onderzoeksgroep. Većkalov heeft met name interesse in wetenschapsscepticisme en complotovertuigingen. ‘Ik vind het interessant om erachter te komen waarom mensen in deze overtuigingen gaan geloven en wat de gevolgen daarvan zijn, individueel en maatschappelijk,’ vertelt ze.
Psychologische afstand is een breed concept binnen de sociale psychologie. Als mensen vinden dat iets—een object of gebeurtenis—ver van ze af staat, dan denken ze er abstracter over na. Als iets dichterbij staat, denkt iemand er concreter over en houdt die meer rekening met de context. ‘Psychologische afstand kan op die manier onze houding en uiteindelijk ook gedrag beïnvloeden als het om bepaalde onderwerpen gaat.’
Domeinen van afstand
Psychologische afstand kent vier domeinen: tijd, ruimte, hypothetisch en sociaal. Tijd en ruimte spreken het meest voor zich, hoe ver staat iets van je af in de tijd en hoe ver is het fysiek van je verwijdert. Hypothetisch gaat om de onzekerheid, hoe groot is de kans dat het object of de gebeurtenis je realiteit beïnvloedt.
Voor het sociale domein maakt het uit in hoeverre het object jou of je dichtstbijzijnde sociale kringen beïnvloedt. ‘In het geval van afstand tot de wetenschap, gaat het in het sociale domein over wetenschappers. Het gaat er dan om of je wetenschappers kent en of ze bereikbaar aanvoelen. Als je denkt dat wetenschappers alleen met elkaar omgaan zal wetenschap in het sociale domein ver van je af staan.’
Uit eerder onderzoek is ook gebleken dat die domeinen elkaar ook beïnvloeden. Većkalov: ‘Wanneer het object ver in de toekomst is, zal men het ook zien als minder waarschijnlijk en minder impactvol.’
Groep sceptici
Het is niet zo dat er één groep mensen is die meer wantrouwend zijn van alle wetenschap, dat verschilt per onderwerp. Većkalov noemt enkele voorbeelden. ‘Politiek conservatieve mensen zijn wantrouwender over klimaatverandering, terwijl sterk gelovigen kritischer zijn over evolutie. Die punten zijn vrij ideologisch, maar we zien bijvoorbeeld dat mensen die weinig wetenschappelijke kennis hebben sceptischer zijn over genetisch gemodificeerde gewassen.’
Juist vanwege die verschillen per domein, is het belangrijk om te proberen een rode draad van wetenschapswantrouwen tussen domeinen samen te vinden zegt Većkalov. ‘Om dat te doen hebben we vragenlijsten ontwikkeld, die we Psydisc noemen. Vervolgens hebben we gekeken of we met de antwoorden het niveau van wetenschapsscepticisme konden voorspellen.’
Die voorspellingen werden bevestigd; op basis van dit onderzoek zien we dat wanneer mensen een grotere psychologische afstand tot wetenschap rapporteren, ze sceptischer zijn over vaccinatie, klimaatverandering, evolutie en genetische modificatie. Dit is ongeacht hun ideologische of religieuze overtuigingen en hun wetenschappelijke kennis. ‘Op basis van de psychologische afstand tot de wetenschap konden we voorspellen wie zich waarschijnlijk ging laten vaccineren voor covid-19 en wie niet.’
Bewustzijn
Većkalov benadrukt hoe belangrijk het is voor wetenschappers om zich bewust te zijn van het wantrouwen van niet-wetenschappers en waardoor dat komt. ‘Wij zagen dat mensen die dichter bij de wetenschap staan, omdat ze er zelf een verbinding mee hebben of wetenschappers kennen, meningen hebben die meer op één lijn liggen met wetenschappelijk consensus. We moeten dus vooral proberen een breed publiek bloot te stellen en te bereiken met wetenschap. De manier waarop wetenschappers maatschappelijk betrokken zijn is daarom erg belangrijk.’
Het doel van vervolgstudies is om ook onderzoek te doen naar verschillende landen en culturen, de proefpersonen in dit onderzoek kwamen allemaal uit de VS of het VK.
