Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Ryoji Iwata (Unsplash)
wetenschap

‘Zakelijke elites hebben macht in de bedrijfswereld, maar vaak ook op andere gebieden’

Dirk Wolthekker,
8 november 2021 - 11:39

Het old boys netwerk van internationale zakenmensen krijgt vaak de schuld van het gebrek een diversiteit en inclusie met ongelijkheid tot gevolg. Is dat terecht? Politicologiepromovendus Diliara Valeeva deed er onderzoek naar.

Diliara, wat heb je precies onderzocht?

‘Ik heb bedrijfselites bestudeerd, dus mensen die in de raad van bestuur van grote bedrijven zitten, zoals Shell, Microsoft of Alibaba. Ze zijn meestal invloedrijk en rijk. In mijn proefschrift was ik vooral geïnteresseerd in hoe deze mensen met elkaar verbonden zijn binnen hun land, maar ook internationaal. Eenvoudig gezegd, ik wilde begrijpen of er zoiets bestaat als “de mondiale machtselite”.’

 

En bestaat die?

‘Op basis van de bevindingen van mijn proefschrift is het wellicht voorbarig om te spreken over één mondiale elite met duidelijk bepaalde gemeenschappelijke belangen.’

Promovenda Diliara Valeeva

Zijn corporate elites anders gestructureerd dan bijvoorbeeld culturele of politieke elites?

‘De meeste elitegroepen zijn op een vergelijkbare manier gestructureerd. Om een elite te zijn, moet men vaak deel uitmaken van invloedrijke netwerken, unieke toegang hebben tot een aantal specifieke middelen, en een onevenredig niveau van macht hebben binnen een bepaald gebied. Dat kan zijn in het bedrijfsleven, maar ook in de politiek op cultuur. Ik was specifiek geïnteresseerd in zakelijke elites omdat zij vandaag de dag waarschijnlijk een van de meest invloedrijke elitegroepen zijn. In het hart van onze economieën bevindt zich nog steeds een bedrijf. Beslissingen van bedrijven hebben een grote invloed op de vraag of we een baan zullen hebben, wat we zullen eten, of wat voor lucht we zullen inademen. En dat maakt het bestuderen van bedrijfselites interessant: het zijn zeer invloedrijke mensen met goede connecties die niet alleen invloed uitoefenen op bedrijfsbeslissingen, maar ook op andere aspecten van ons dagelijks leven.’

 

Kun je gelijktijdig tot meerdere elites behoren?

‘Dat is juist een interessant aspect van mijn onderzoek. Ik heb laten zien dat deze mensen vaak ook tot andere elitegroepen behoren. Iemand kan bijvoorbeeld in een bestuur van een grote multinational zitten, maar gelijktijdig gasthoogleraar zijn aan een beroemde universiteit (intellectuele elite) en in de adviesraad van een museum zitten (culturele elite). De door mij bestudeerde zakelijke elites hebben macht in de bedrijfswereld, maar kunnen ook op andere gebieden invloedrijk zijn.’

‘Ik denk dat het terecht is dat het elitediscours een negatieve connotatie heeft: er is een enorme kloof op het gebied van salaris en diversiteit’

Je zegt dat het transnationale netwerk van connecties tussen bedrijfselites er weliswaar uitziet als een wereldwijde sociale structuur, maar dat de drijvende mechanismen ervan regionaal bepaald blijven. Over wat voor mechanismen heb je het dan?

‘In mijn proefschrift laat ik zien dat sommige van deze eliteleden inderdaad mondiaal verbonden raken. Ze zitten bijvoorbeeld in een paar directies van bedrijven over de hele wereld, halen hun master of business administration in het buitenland, nemen deel aan mondiale beleidsplanningsvergaderingen, en hebben huizen in een paar wereldsteden. Maar ik laat ook zien dat zij als elites in de eerste plaats gevormd zijn binnen hun natiestaten en regio’s waar ze vandaan komen. Dat betekent dat zij vaak goed verbonden blijven met hun nationale elitenetwerken, hun nationaal gevormde familiale rijkdom en privileges erven, en vaak terugkeren na hun internationale ervaringen of carrières.’

 

Door een algoritme los te laten op je bevindingen kon je een aantal belangrijke wereldsteden aanwijzen waar de leden van de transnationale elite actief zijn. Welke steden zijn dat en waarom zijn ze juist in die steden actief?

‘Ik laat zien dat deze globaliserende zakenelites traditioneel werken en wonen in wereldsteden zoals Londen, New York, Parijs, Tokio. Maar het gaat ook om steden als Hong Kong of Singapore. Deze specifieke steden zijn aantrekkelijk omdat een groot aantal multinationals er hoofdkantoren heeft, er goed Engels wordt gesproken, de cultuur kosmopolitisch is en expat-georiënteerde diensten er floreren. Denk maar aan Amsterdam, want die stad hoort er ook bij.’

 

Het elitediscours heeft een negatieve connotatie in termen van (on)gelijkheid en inclusie. Is dat terecht?

‘Ja, ik denk dat het terecht is. Er is bijvoorbeeld een enorme kloof tussen het salaris van ceo’s en dat van werknemers: sommige studies tonen aan dat het salaris van een ceo ongeveer tweehonderd keer hoger ligt dan dat van eenvoudige werknemers. Er is ook een onduidelijk beloningssysteem voor het werk van bestuursleden van ondernemingen, dat grotendeels afhankelijk is van extra bonussen. Dit alles draagt bij tot toenemende ongelijkheid, vooral op de werkplek. Als we het hebben over inclusie, dan is het aantal vrouwen of mensen van kleur in ondernemingsbesturen extreem klein.’

‘Sociale hiërarchieën zullen altijd blijven bestaan’

Hoe kan dat verbeterd worden?

‘Ik geloof dat we daarvoor meer transparantie nodig hebben over de manier waarop bedrijven vandaag functioneren, en over de mensen die ze bezitten en besturen.’

 

Er wordt vaak gezegd dat de wetenschap ook bestaat uit een transnationale elite. Jij hebt een Russische achtergrond, promoveert aan de UvA en bent postdoc in Leuven. Hoor je zelf ook bij een transnationale elite van wetenschappers?

‘Ik grap vaak dat ik zelf transnationaal aan het worden ben en een functionaris van de transnationale elite aan het worden ben. Je hebt gelijk, de wereld wordt meer en meer transnationaal. Er is een reeks professionals die vaak transnationale carrièrepaden volgen, zoals wetenschappers, programmeurs, advocaten, bedrijfsadviseurs et cetera. Maar er is ook een enorm aantal minder gekwalificeerde migranten die geen andere keuze hebben dan in het buitenland te werken en het geld naar hun familie terug te sturen. We leven vandaag beslist in een geglobaliseerde wereld en dat geeft sommige mensen meer mogelijkheden, maar anderen minder. Dit weerspiegelt de groeiende ongelijkheid in de wereld.’

 

Is daar iets aan te doen?

‘Elitegroepen hebben gedurende de hele mensheid bestaan, dit is nu eenmaal hoe sociale hiërarchieën zijn opgebouwd. Wat we kunnen doen is de verschillen tussen verschillende sociale groepen minder groot maken, maar ze zullen waarschijnlijk altijd blijven bestaan.’

 

Diliara Valeeva, The transnational corporate elite network. Nature and properties. Promotie 10 november 10.00 uur. Locatie: Agnietenkapel.