‘Vertrouwen in rechtsstaat krijgt knauw door Wilders-proces’
Hoogleraar Joost van Spanje onderzoekt wat vervolging van politici betekent voor kiesgedrag en voor vertrouwen van burgers in de democratische rechtsstaat. ‘De perceptie is dat je blijkbaar weinig kunt zeggen over immigratie, want voor je het weet sta je voor de rechter.’
Het gerechtshof in Den Haag veroordeelde PVV-leider Geert Wilders vorige week voor groepsbelediging, vanwege zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraak in 2014. De zes jaar durende zaak komt daarmee niet tot een climax; Wilders gaat in cassatie bij de Hoge Raad. Een einduitspraak laat dus nog op zich wachten. ‘Dit kan zo nog tien jaar doorgaan,’ denkt Joost van Spanje, hoogleraar in Londen en universitair hoofddocent aan de UvA. ‘Eerst in cassatie en dan nog naar het Europese Hof in Straatsburg – dan ben je wel een aantal jaar verder.’
Sinds de eerste Geert Wilders-zaak in 2009 doet Van Spanje al onderzoek naar de electorale gevolgen van de slepende Wilders-processen. Hij stelt dat de huidige zaak het vertrouwen in de democratische rechtsstaat van een grote groep burgers ondermijnt. ‘Bij minstens een derde van alle Nederlanders neemt het vertrouwen in de democratische rechtsstaat af op het moment dat er een volgende stap wordt ondernomen in de vervolging van Wilders,’ zegt Van Spanje. ‘Het draait dan om de groep burgers die kritisch is op de multiculturele samenleving.’
Uitingsvrijheid beknot
Volgens Van Spanje voelen zij zich door de strafzaak beknot in hun uitingsvrijheid. ‘Deze burgers zien dat Wilders voor de rechter wordt gedaagd en zelfs veroordeeld wordt als hij zich uitspreekt over immigratie. De perceptie is dat je blijkbaar weinig kunt zeggen over immigratie, want voor je het weet sta je voor de rechter. Dat zien zij als een negatief aspect van onze democratische rechtsstaat.’ Bovendien zijn er bij deze groep lichte aanwijzingen te zien van minder vertrouwen in het juridische systeem. De rechter is immers degene die de ‘foute’ veroordeling uitspreekt. Toch voelen deze burgers zich volgens Van Spanje vooral beperkt in hun democratische rechten.
Wilders probeert op geheel eigen wijze bij te dragen aan het wantrouwen in de samenleving. In de media noemt hij zijn rechtszaak steevast een ‘politiek proces’. Van Spanje: ‘In het eerste proces vergeleek hij het Nederlandse rechtsstelsel met dat van Noord-Korea en bij het tweede proces zei hij dat er sprake was van inmenging door voormalig minister Ivo Opstelten.’ De opmerkingen van Wilders zouden tevens een mogelijke verklaring kunnen zijn voor het verlaagde democratische vertrouwen bij de tegenstanders van de multiculturele samenleving. ‘Het hof deed het af als iets wat helemaal niet aan de orde was, maar het beeld kan toch blijven hangen,’ zegt Van Spanje.
Maandag start het strafproces tegen mensen die volgens het Openbaar Ministerie NRC-columnist Clarice Gargard bedreigden tijdens een livestream over Zwarte Piet op Facebook. De zaak draait eveneens om het speelveld tussen vrijheid van meningsuiting enerzijds en opruiing, aanzetten tot haat en belediging anderzijds.
Muziek aan de rechterkant
De PVV lijkt met het oog op de verkiezingen alleen maar te profiteren van die beeldvorming. Anti-establishment partijen hebben per definitie baat bij een wantrouwend electoraat. ‘Voor partijen als de PVV en Forum voor Democratie is teleurstelling bij burgers over de politiek in het algemeen zeker niet nadelig. We hebben gezien dat de PVV garen spon bij zowel de eerste als de tweede strafvervolging van Wilders – respectievelijk in 2009 en 2014. Het resulteerde in meer gewonnen zetels,’ zegt Van Spanje. Het lijkt nu nog te vroeg om te zeggen of ook deze veroordeling virtuele zetelwinst oplevert.
Forum voor Democratie-leider Thierry Baudet zag na de veroordeling van Wilders eveneens zijn kans om het verval van de rechtsstaat nogmaals aan te kaarten. ‘Het is een zwarte dag voor de rechtsstaat,’ zei hij. Na weer een stap in het proces van Wilders is in ieder geval duidelijk waar de zetels gewonnen kunnen worden. ‘De muziek zit aan de rechterkant,’ aldus Van Spanje.
