‘Politiek gezien mislukte het Scandinavisme, maar cultureel was het een succes’
Scandinavist Tim van Gerven promoveert vandaag op het paraplubegrip Scandinavisme, een culturele beweging die bijdroeg aan het articuleren van een pan-nationale Scandinavische identiteit. ‘Zweden heeft nooit externe bedreigingen gekend en kon daardoor zijn eigenheid bewaren.’
Waar bestaat dat noordelijke pan-nationalisme, die gedeelde Scandinavische identiteit, uit?
‘Het is een negentiende-eeuwse politieke beweging die ooit is ontstaan als verdediging tegen de Duitsers en de Russen. Eendracht maakt macht tegenover gemeenschappelijke vijanden, dat was de bedoeling. Als politieke beweging mislukte het Scandinavisme, maar op het culturele vlak zijn Denemarken, Noorwegen en Zweden steeds meer naar elkaar toegegroeid. Zo gingen toneelschrijvers als de Noor Ibsen en de Zweed Strindberg uit van het bestaan van een gemeenschappelijke Scandinavische literatuur. Ideeën over een gedeelde Scandinavische identiteit waren verder gebaseerd op de vervlochten geschiedenis en cultuur, en de nauwe verwantschap tussen de drie talen.’
Waarom mislukte het Scandinavisme als politieke beweging?
‘De Scandinavische landen hebben een lange geschiedenis van onderlinge conflicten. De Noren behoorden eerst tot Denemarken, later tot Zweden, Finland was ooit onderdeel van Zweden, Zweden behoorde ooit tot Denemarken en Denemarken zelf was of is een koloniaal land: IJsland is tot het begin van de twintigste eeuw een Deense kolonie geweest en de Faeröer-eilanden en Groenland zijn nog steeds Deens. Het Scandinavisme is zeer succesvol geweest in het verzachten van al die historische animositeiten, maar dat was niet voldoende om de drang naar nationale eigenheid en onafhankelijkheid af te zwakken.’
IJsland en Finland worden vaak niet tot Scandinavië gerekend. Waarom niet?
‘Dat heeft vooral met taal te maken. Het Fins is een substantieel andere taal dan de drie Scandinavische talen en Finland heeft eerst tot Zweden en later tot Rusland behoord, waardoor een andere cultuur is ontstaan. Het IJslands is weliswaar verwant aan het Oudnoors, maar verder een andere taal, die niet zomaar is te verstaan door de Denen, Noren en Zweden. In het Engels, en ook in de Scandinavische talen, is het onderscheid duidelijker tussen Scandinavië (Denemarken, Noorwegen, Zweden) en “the Nordic countries” (die drie landen plus IJsland en Finland).’
Zweden doet alles anders, vernemen we tegenwoordig in de media. Klopt dat?
‘Ik ben altijd een beetje huiverig voor dit soort uitingen van nationaal exceptionalisme. Er zijn ook genoeg overeenkomsten tussen de Scandinavische landen. Wel zou je kunnen zeggen dat het nationalisme nooit zo erg sterk is geweest in Zweden. De eigen cultuur heeft nooit veel externe bedreigingen gekend. Naburige culturen waren altijd druk met het beschermen van hun culturele eigenheid, terwijl dit voor Zweden een minder grote rol speelde. In zo’n cultuur komen eigenzinnige mensen of ideeën misschien tot zijn recht.’
De eigenzinnige Greta Thunberg en het eigenzinnige Zweedse coronabeleid, bijvoorbeeld.
‘En de eigenzinnige Zweedse openheid naar vluchtelingen.’
Tim van Gerven promoveert vandaag om 11.00 uur op zijn proefschrift Scandinavism Overlapping and Competing Identities in the Nordic World 1770 - 1919.
