UvA-onderzoeker Kalir: ‘Europees uitzettingsbeleid werkt niet’
Het huidige migratiebeleid in Europa is ‘niet effectief’, stelt UvA-onderzoeker en –antropoloog Barak Kalir (48). Wat moet er veranderen? ‘Een uitspraak over een “vol land” is eerder een politieke manoeuvre dan een benadering van de werkelijkheid.’
U stelt dat het huidige migratiebeleid van Europese landen ‘niet effectief’ is. Leg eens uit.
‘Het gaat vooral om de exit policy. Europese landen stellen zich de vraag: hoe raken we mensen kwijt die gecategoriseerd zijn als “illegalen”? Er worden miljoenen aan belastinggeld geïnvesteerd in uitzettingsbeleid, maar tegelijkertijd wordt minder dan 1 procent van de migranten succesvol teruggestuurd naar het land van herkomst. Uit alle onderzoeken blijkt dat dit systeem niet werkt. Als kritische sociaal wetenschapper moet je dan denken: wat is hier aan de hand?’
Waarom steken overheden er toch zoveel geld in, denkt u?
‘Mijns inziens zijn daarvoor drie redenen. Eén: het is big business. Het geld dat wordt gestoken in uitzettingsbeleid gaat naar private bedrijven, luchthavens, advocaten, medisch personeel, en ook naar het uitbreiden van de bureaucratie van landen. Daarnaast moet een exit policy de andere migranten ervan weerhouden om naar Europa te komen – uit onderzoeken weten we ook dat het in de praktijk niet werkt. Wie van plan was te komen, verandert niet zomaar van gedachten. Ten derde is de anti migration card voor sommige politieke partijen interessant: ze willen daarmee laten zien dat ze het land en volk beschermen. Je ziet dat natuurlijk in de Verenigde Staten en Australië, maar in bijvoorbeeld Spanje of Griekenland zijn ook de linkse partijen vrij strikt op dit gebied.’
U onderzocht de aanpak van het migratieprobleem door in gesprek te gaan met politieagenten en ambtenaren die ermee bezighielden. Waarom?
‘Samen met mijn onderzoekers sprak ik honderden mensen in Griekenland, Spanje, Ecuador en Israel. We besloten het probleem niet vanuit de migranten te bekijken, zoals in veel studies wordt gedaan. Als je iets wil weten over uitzettingsbeleid moet je de “uitzetters” bestuderen, niet alleen de mensen die worden uitgezet. Zo spraken we bijvoorbeeld werknemers van ngo’s die hielpen bij soft deportations – de zogenaamde vrijwillige uitzettingen waarmee overheden proberen om het migratiebeleid een humaan gezicht te geven. In werkelijkheid wordt het leven van asielzoekers hen in het land van aankomst zo zwaar gemaakt dat het alternatief van terugkeer aantrekkelijker is.’
Kunt u een voorbeeld geven van zo’n gesprek?
‘We wilden weten hoe medewerkers gemotiveerd konden blijven om hun werk te doen. In Madrid sprak ik bijvoorbeeld een politieagent die een migrant ging terugbegeleiden naar Marokko: hij moest hem naar Ceuta aan de grens met Marokko brengen. De reis naar het zuiden per land en dan op een schip kostte twee dagen. Toen hij op de terugweg was, hoorde hij dat de migrant alweer gevonden was in Madrid. Zijn werk was totaal nutteloos, om nog maar niet te spreken over de kosten van de exercitie: de migrant lokaliseren, arresteren, vervoeren, et cetera. Het is alsof je elke dag wordt ingehuurd om voor een collegezaal te staan terwijl er niemand komt opdagen, en dat jarenlang.
Uit ons onderzoek bleek dat er verschillende redenen zijn voor mensen om zo’n baan vol te houden. Ze denken bijvoorbeeld dat iemand anders het werk nóg onethischer zal uitvoeren, of ze zien het gewoon als een stabiele baan. Verder peppen collega’s elkaar op door elkaar te vertellen dat ze een belangrijke en humane taak uitvoeren.’
Waarom is dit een belangrijk onderzoeksthema?
‘Ik denk dat dit het belangrijkste politieke onderwerp van dit moment is. Elke maand sterven honderd tot duizend mensen door uitzettingsbeleid, op boten voor Australië of bij Spanje of Italië. Alleen bij een megabootramp wordt erover gesproken, terwijl de dagelijkse praktijk al zo afschuwelijk is. We moeten een ander systeem vinden.’
Heeft u een idee van zo’n systeem?
‘In Ecuador is in 2008 een wet aangenomen waarin staat dat geen enkele persoon illegaal is: Ecuador belongs to humanity. Er was een detentiecentrum, een soort hotel, met veertig plekken – het was nooit vol. Inmiddels is dat centrum opgeheven. Je denkt: Ecuador, wie komt daar nou, maar er zijn meer migranten dan in Nederland. Ik wil geen rooskleurig beeld schetsen, maar Ecuador lijkt op migratiegebied veel minder problemen te hebben dan landen die vluchtelingen proberen tegen te gaan. Je kunt het vergelijken met de legalisering van drugs: er is minder consumptie en je hoeft geen geld uit te geven om het gebruik ervan te stoppen. Dat geld investeer je in rehabilitatie, opleiding, et cetera.
En Europa is ook nog eens veel rijker. Het idee dat een land “vol is” is meer een politieke manoeuvre – vaak gebruikt door rechtse politici – dan een benadering van de werkelijkheid. Want wat is vol? Dat is een berekenende manier om erover na te denken: landen als Jordanië en Pakistan hebben veel meer asielzoekers opgenomen dan Nederland. En tijdens de Ierse hongersnood in 1845 zijn drie miljoen Ieren naar de Verenigde Staten gevlucht, dat was ook mogelijk. Het is nooit wetenschappelijk bewezen dat het bevechten van migratie minder problemen oplevert dan het faciliteren ervan.’
Het lijkt u ook persoonlijk aan het hart te gaan.
‘Mijn oma en mijn moeder zijn overlevers van de Holocaust. Ze kwamen vanuit Duitsland naar Italië en leven nu in Israël, dus de realiteit van migratie staat dicht bij me. Daarnaast wil ik als professioneel antropoloog de problemen aankaarten die spelen in mijn eigen omgeving. In elke Europese stad kan ik je binnen vijf minuten een plek aanwijzen waar mensen op banken of in tenten slapen, soms in vreselijke fysieke of mentale toestand, omdat de overheid hen niet wil hebben, of omdat ze niet beschikken over documenten die de overheid van hen vraagt. En vergeet ook de tienduizenden kinderen niet. Hoe is dat mogelijk in een van de rijkste landen van de wereld?’
Barak Kalir maakte een animatievideo over zijn onderzoek. Die is hieronder te bekijken.
