‘Werk dat betekenisloos voor je is kan werkdruk veroorzaken’
Wat is betekenisvol werk? Die vraag staat centraal in het proefschrift van bedrijfskundige Hannah Berkers. Ze vindt dat werknemers zich vaker moeten afvragen of het werk dat ze doen wel bij ze past. ‘Werkdruk is niet per se een kwestie van het aantal uren dat je werkt, maar ook hoe nuttig je je werk vindt.’
Wat is de belangrijkste bevinding uit je proefschrift?
‘We moeten vaker nadenken over of de taken die we voor ons werk doen wel bij ons passen. Als dat niet zo is kan werk aanvoelen als betekenisloos, kan het niveau van de prestaties en het welzijn van de werknemer afnemen of kan het leiden tot problemen als een burn-out.’
Kun je een voorbeeld noemen van waar dit speelt?
‘Tijdens mijn promotieonderzoek heb ik samengewerkt met een scholengemeenschap van zeshonderd scholen in Limburg. In het onderwijs ervaren veel leerkrachten werkdruk als een groot probleem. Vorig jaar stelde de overheid geld beschikbaar om de werkdruk te verlagen. Ik heb sessies georganiseerd met directeuren en leraren om in kaart te brengen wat de taken van leraren zijn, of ze vinden dat die taken bij hen passen en of de taken in het belang zijn van de school of niet.
Bij een aantal scholen kwam naar voren dat leraren voor hun gevoel veel tijd kwijt zijn doordat ze moeten surveilleren in de pauzes op school. Er is toen besloten geld in te zetten om een professional in te huren die surveilleert, waardoor leerkrachten dan ook echt pauze hebben. Bij andere scholen bleek dat docenten vooral zaten met regeldruk en ze van een aantal zaken niet wisten waarom ze dat eigenlijk deden. Ze vonden die taken nutteloos werk, waardoor ze werkdruk ervoeren. Werkdruk is niet per se een kwestie van het aantal uren dat je werkt, maar ook hoe nuttig je je werk vindt.’
In je proefschrift ga je ook in op mensen die hun werk zien als roeping. Is er iets te zeggen over de invloed daarvan op of je werkdruk ervaart?
‘Dat heeft twee kanten en het is in het algemeen moeilijk te zeggen welke zwaarder doorweegt. Mensen die hun werk als roeping zien, ervaren hun werk positief. Er zijn zelfs in de literatuur voorbeelden bekend van mensen die op het randje van een burn-out zitten en hun werk nog steeds leuk vinden. Je ziet dat ze over het algemeen meer proberen te maken van hun werk. Er is geen goede Nederlandse term voor, maar in het Engels noemen we dat job crafting. Dit soort werknemers gaan proactief aan hun baan sleutelen: ze gaan andere taken op zich nemen dan in de functieomschrijving staan, ze zoeken uitdagingen, ze gaan samenwerkingen met collega’s aan. Dat is over het algemeen positief.
Maar mensen die hun werk niet als roeping zien denken vaker “wat heb ik zelf nodig?”. Als ze hun werk niet afkrijgen in de voorgeschreven tijd, vragen ze hulp. Mensen die hun werk als roeping zien vinden veel of uitdagend werk vaak leuk. Maar ze denken ook: “Als ik dit zelf niet doe, doet niemand het en gaat het ten koste van klanten, collega’s of anderen.” En dan nemen ze de taak toch op zich, ook al kan dat eigenlijk niet. Dat kan negatief uitpakken.’
Je hebt onderzoek gedaan op scholen. Zijn de bevindingen ook toepasbaar op werkdruk op de universiteit?
‘Ja, dat denk ik wel. Het volgende is maar een heel klein voorbeeld, maar toen ik aan het promoveren was veranderde er iets aan de schoonmaak op de UvA. Medewerkers moesten voortaan zelf hun eigen prullenbak legen in een container verderop. Dat lijkt niet logisch: het is niet efficiënt om een hoogleraar of een docent met een hoog uurloon te vragen zijn eigen prullenbak te legen.
Als zo’n verandering zonder introductie of uitleg wordt afgekondigd, dan kan het respectloos overkomen om dit soort mensen te vragen dit werk te doen, omdat het betekenisloos voor ze is. Op onze afdeling was het gevolg dat mensen zeiden: “Als ik zelf mijn prullenbak moet leegmaken, dan wil ik geen prullenbak meer.” Dat is ook geen goede situatie. Het is maar een klein voorbeeld, maar het toont aan wat voor effect zoiets kan hebben op werkgeluk.
Een ander voorbeeld is hoogleraren die een groot hart voor onderzoek hebben maar er allerlei managementtaken bij moeten doen. Als je hoogleraar bent, is dat namelijk onderdeel van je beroep. Als je dat echt niet wil, dan moet je jezelf afvragen of hoogleraar wel de goede functie voor je is en of je daar wel blij van wordt. Dat doen te weinig mensen.’
Hannah Berkers hoopt woensdag 30 januari om 14.00 uur in de Agnietenkapel te promoveren op haar proefschrift What do you do and who do you think you are? Activities speak louder than words. De promotie is vrij toegankelijk.
