Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Sterre van der Hee
wetenschap

Zo veranderen UvA'ers meren vol blauwalg weer in veilig zwemwater

Sterre van der Hee,
13 september 2018 - 11:43

Wat kun je doen tegen blauwalg? UvA-onderzoekers doen een proef met waterstofperoxide die ze met kleine rubberen bootjes in de Zoetermeerse Plas verspreiden. ‘Blauwalg kan zelfs problemen opleveren met de drinkwatervoorziening.’

De eerste onderzoekers zullen om acht uur ’s ochtends al aanwezig zijn, mailt aquatisch bioloog Petra Visser (53) een dag van tevoren. Ze stuurt een kaartje mee. ‘Vanaf negen uur wordt de plas behandeld. We zijn er de hele dag.’

 

Het onderzoeksterrein is makkelijk te vinden: het kinderstrandje van de Zoetermeerse Plas is afgezet met rood-wit lint, in het gras ligt onderzoeksapparatuur (‘UvA, NIET AANKOMEN’) en tussen de rietpluimen in het water dobbert een grijs, rubberen bootje. Visser loopt verderop, blootvoets, een tros bananen in de hand. ‘Ik dacht, ik haal nog even lunch voor de onderzoeksgroep.’

 

Visser leidt een NWO-project over bestrijding van blauwalg met waterstofperoxide, waarbij de UvA onder andere onderzoek doet in de Zoetermeerse Plas. Begin juli startte een team aquatisch ecologen hier met een proef om blauwalg te bestrijden. Blauwalgen – die eigenlijk helemaal geen algen zijn, maar bacteriën – groeien goed in voedselrijke plassen tijdens warme zomers en kunnen erg giftig zijn. Dat zorgt voor problemen in zwemwater, maar ook voor visserij of drinkwatervoorziening. Visser: ‘We dachten: misschien kunnen wij helpen de plassen schoon te maken.’

Gevolgen van blauwalg 

Zwemwater met blauwalg? Niet gaan zwemmen dus. Hoewel niet álle blauwalgen giftig zijn, zorgen de gevaarlijke soorten voor stank en massale vissterfte. Wie in aanraking komt met besmet water kan last krijgen van huidirritatie, diarree, duizeligheid of ademhalingsproblemen. De proef met waterstofperoxide vond – naast de Zoetermeerse Plas – dit jaar ook plaats in het Oosterduinse Meer, de Haarlemmermeerse Bosplas, de Delftse Hout en de IJzeren Man in Eindhoven.

Wieden in de plas

Om dat te bereiken sloten de UvA’ers een deel van de Zoetermeerse Plas af, om die vanuit bootjes te ‘behandelen’ met verdunde waterstofperoxide. De giftige blauwalgen kunnen daar niet tegen. ‘Het is een soort wieden’, zegt Visser. ‘In andere zoetwaterplassen, zoals het Oosterduinse Meer, bleek de blauwalg inderdaad af te nemen.’ In Zoetermeer kon niet het hele meer behandeld worden: ‘Het is te groot, en niet afgesloten. We hebben daarom een deel van het meer afgezet met platen, maar er sijpelt soms water naar binnen. Dan gaan blauwalgen snel weer groeien – er kan besmetting plaatsvinden – dus werken wij met een klein, geïsoleerd deel, waar mensen hopelijk straks weer kunnen zwemmen.’

 

Verderop scheppen twee onderzoekers, drijvend in een wiebelig, grijs bootje, met grote scheuten lichtgeel, groezelig water in witte zakken: nieuwe onderzoeksmonsters. Bij het bruggetje bukken ze diep. ‘Het Hoogheemraadschap Rijnland, een waterschap, heeft enkele probleemplassen als ons werkgebied aangewezen’, zegt Visser. ‘Zij vinden dit een interessante methode. Wij zijn hier vooral om het effect van peroxide te onderzoeken: wat doet het met het waterleven? Hoe verandert het de levenscyclus van blauwalgen? De stof zou beestjes kunnen doden, of de voedselketen kunnen verstoren. Dat willen we niet.’

 

Nooddouche

Is die waterstofperoxide – die associates met haarverf, mondspoelmiddel, en, na een korte Google-search, ook het bleken van rendiergeweien oproept – wel veilig om in het water te gooien? ‘Dat is geen probleem, als je maar lage concentraties gebruikt’, zegt Visser. ‘Waterstofperoxide is gewoon H202: water en zuurstof. Het valt binnen twee dagen uiteen, en het is ook een natuurlijke stof; planten maken het zelf aan.’ De onderzoekers gebruiken bovendien een extreem verdunde versie: de concentratie is 10.000 keer lager dan die van mondspoelmiddel. ‘We hebben ook weleens ietwat hoge concentraties gebruikt, maar dan zie je dat het zoöplankton wordt aangetast.’

 

(Lees verder onder de afbeelding)

Foto: Sterre van der Hee

In het lab zijn vooraf testjes gedaan: met watervlooien, pissebedden, kleine bodemkreefjes. ‘We kijken hoeveel waterstofperoxide ze aankunnen’, vertelt een van de onderzoekers. Ook moeten de onderzoekers er voorzichtig mee omgaan: de onverdunde stof is explosief en kan voor brandende huidirritatie zorgen. De medewerkers van ingenieursbureau Arcadis, die het spul vanuit hun rubberboot met spuiten over het meer verspreiden, dragen dan ook strakke handschoentjes. In het kantoor, iets verderop, staat een nooddouche. 

‘In de Great Lakes in de VS, vind je ongelooflijke lagen blauwalg’

Great Lakes

Is waterstofperoxide de oplossing voor alle meren met blauwalg? Dat moet blijken, zegt Visser. ‘Bij de ene blauwalgsoort werkt dit beter dan bij de andere. En dit is een tijdelijke oplossing: als wij een plas behandelen, is de blauwalg meestal een paar weken verdwenen.’ Er zijn ook langetermijnoplossingen – denk aan een laag zand over de bodem van het meer, waardoor de voedingsstof fosfaat verdwijnt – maar die zijn veel duurder. ‘Ik denk dat deze methode in bepaalde omstandigheden erg nuttig is.’

 

Ook het buitenland heeft interesse in het project, zegt Visser. ‘In de Great Lakes in de Verenigde Staten en het Taihumeer in China bijvoorbeeld – water dat ook gebruikt wordt voor drinkwatervoorziening – vind je ongelooflijke blauwalglagen. Daardoor komen steden zonder water te zitten, dat is echt heel erg. Wij leggen nu een nieuwe methode op de plank. En voor Nederland is het vooral leuk dat mensen het water weer recreatief kunnen gebruiken.’