Rens Bod | Het wetenschappelijk jaaroverzicht van 2022
Aan het eind van elk kalenderjaar blikt iedereen graag terug, ook wetenschappers. Nu het jaar er bijna op zit vraagt Rens Bod zich af wat de belangrijkste doorbraken en ontdekkingen op het gebied van de geesteswetenschappen zijn. Of kent het alfaonderzoek geen ontdekkingen en doorbraken?
Nu 2022 ten einde loopt is het weer tijd voor een overzicht van de belangrijkste wetenschappelijke ontdekkingen en doorbraken van het jaar. Er zijn de afgelopen decennia vele wetenschappelijke jaaroverzichten de revue gepasseerd, waaronder die door Robbert Dijkgraaf en Matthijs van Nieuwkerk, maar ik heb nog geen enkel jaaroverzicht gezien waarin een geesteswetenschappelijke ontdekking werd besproken. Zijn die er wel?
Als ik met collega’s uit de geesteswetenschappen praat, dan hoor ik vaak dat het woord ‘ontdekking’ niet bij de humaniora past. Geesteswetenschappers geven kritische en hermeneutische analyses van culturele artefacten, maar van concrete ontdekkingen, laat staan doorbraken, is geen sprake. Het zou de geesteswetenschappen zelfs schaden als we aanduidingen als ‘ontdekking’ of ‘doorbraak’ gebruiken voor alfaonderzoek.
Ondergesneeuwd
Aan de andere kant zijn er ook collega’s die mij op het hart drukken dat er wel degelijk ontdekkingen en doorbraken zijn in de geesteswetenschappen, maar deze raken ondergesneeuwd door de zelfkritiek die de humaniora ook eigen is. Hoogste tijd om de geesteswetenschappen eens in het zonnetje te zetten in de vorm van een wetenschappelijk jaaroverzicht.
Ik zal in deze en in mijn volgende column de vijf meest intrigerende inzichten uit de geesteswetenschappen van het afgelopen jaar bijeenbrengen. Sommige van deze inzichten bestaan inderdaad uit concrete ontdekkingen en doorbraken. Niet alle alfadisciplines komen voor in mijn lijstje, maar volgend jaar is er weer een nieuwe kans.
Subjectief
Mijn top vijf is subjectief, maar alle ontdekkingen in mijn jaaroverzicht hebben de internationale pers gehaald. Twee van de ontdekkingen zijn bovendien (deels) van Nederlandse bodem, en dat is geen nationalisme. De Nederlandse geesteswetenschappen zijn gewoon ontzettend goed, en hiervoor bestaan wèl precieze criteria. Hoe controversieel ook, in alle rankings behoren de Nederlandse geesteswetenschappen tot de beste ter wereld – ze staan zelfs hoger aangeschreven dan de Nederlandse natuurwetenschappen.
En dan nu mijn geesteswetenschappelijke jaaroverzicht. Ik vind alle vijf inzichten even intrigerend, maar vandaag bespreek ik er slechts één, en in mijn volgende column de overige vier.
De belangrijkste literatuurwetenschappelijke ontdekking van 2022: Hoeveel literatuur is er verloren gegaan?
Door een slimme analyse van alle bekende Middeleeuwse manuscripten laten de literatuurwetenschappers Mike Kestemont en Folgert Karsdorp zien dat ruim negentig procent van de Middeleeuwse verhalen verloren is gegaan. Tot nu toe werd aangenomen dat tachtig procent van die verhalen de tand des tijds overleefden, maar dat blijkt dus slechts zo’n tien procent te zijn. De onderzoekers onderzochten zes literatuurgebieden: het Nederlandse, het Ierse, het IJslandse, het Duitse, het Franse en het Engelse.
Dankzij Kestemont en Karsdorp weten we nu hoe groot het literaire Middeleeuwse corpus is en hoe weinig hiervan is overgeleverd. Hun ontdekking is te vergelijken met de astronomische ontdekking dat slechts vijf procent van het universum uit zichtbare materie bestaat. We hebben nu een idee van de immense hoeveelheid materie – of deze nu uit manuscripten of hemellichamen bestaat – die we (nog) niet kennen.
Dit geesteswetenschappelijke resultaat zal nog jaren lang doorklinken en het zal literatuurwetenschappers aanzetten tot verder onderzoek. Het is een ontdekking van wat nog niet is ontdekt. Iedereen die hier door geïnspireerd is geraakt, nodig ik van harte uit om mee te helpen zoeken in archieven, bibliotheken, kloosters, familiecollecties en elders naar oude of verloren gewaande manuscripten!
Rens Bod is hoogleraar Digital Humantities aan de UvA.
