Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: Wim van 't Einde (Unsplash)
opinie

‘We moeten niet kritiekloos flirten met het bedrijfsleven, maar wel samenwerken’

Jan Bouwens,
2 mei 2022 - 12:04

Natuurlijk mogen bedrijven geen vetorecht hebben over publicaties, of invloed uitoefenen op de manier waarop erover onderzoek wordt geschreven, schrijft hoogleraar accounting Jan Bouwens. Maar we moeten ook niet doorschieten, schrijft hij. ‘Samenwerkingen met bedrijven vormen een zinnige bron om te begrijpen welke de problemen er precies spelen om daarmee de impact van onderzoek te doen toenemen.’

Afgelopen week beëindigde UvA-collega hoogleraar belastingrecht Hein Vermeulen zijn arbeidsrelatie met de UvA, nadat bleek dat financiering van de leerstoel door een lobbyclub onvermeld was gebleven. Marijn Sax, eveneens werkzaam aan de rechtenfaculteit, veegde afgelopen maand in de Volkskrant de vloer aan met de manier waarop universiteiten contact hebben met bedrijven en sprak in dat verband van flirten met de Zuidas.

 

Er is echter niks mis met contacten tussen entiteiten in de samenleving zoals tussen bedrijven en universiteiten. Het is een kwestie van deze relatie goed regelen, waarbij de universiteit de academicus beschermt tegen inmenging van degene die het onderzoek bekostigt.

‘Wereldwijd gaan universiteiten soms de fout in, omdat men alsnog toestaat dat de bedrijven invloed uit kunnen oefenen’

Geen invloed

Allereerst heeft Sax gelijk als hij meent dat het bedrijfsleven geen invloed mag hebben op het werk van de academicus. De onderzoeker vindt wat zij/hij vindt en rapporteert daarover naar eigen inzicht. Het is ook van belang dat de academicus de onderwerpen kiest om te voorkomen dat onderzoekslijnen pad-afhankelijk worden van wat er in bedrijven gebeurt. De norm die Sax in zijn Volkskrant-opinie lijkt te stellen is echter dat bedrijven en universiteiten geen banden met elkaar mogen hebben. Het stellen van deze norm is ongewenst omdat daarmee belangrijke onderzoeksbronnen verloren gaan.

 

Ik heb aan verschillende universiteiten gewerkt waaronder Harvard en Cambridge en heb gezien dat men zich aldaar laat bekostigen door het bedrijfsleven. Datzelfde bedrijfsleven staat echter op afstand als het gaat om welk onderzoek wordt uitgevoerd en hoe onderzoek wordt uitgevoerd. Het is wel zo dat met het bedrijfsleven wordt gezocht naar onderwerpen die zowel in academische zin als voor de praktijk relevant zijn. In contracten daarover kun je overeenkomen dat een bedrijf of een aantal bedrijven betalen voor onderzoek. Zo gauw als het bedrijf heeft ingestemd met het onderzoek, mag men zich niet meer bemoeien met de uitvoering en de rapportage.

‘Onderzoekers zouden voltijds in dienst moeten zijn van de universiteit, en geen dubbelbenoeming moeten hebben’

Manipulaties voorkomen

Op dat laatste gaan universiteiten wereldwijd soms de fout in, omdat men alsnog toestaat dat de bedrijven invloed uit kunnen oefenen. Dat zien we helaas regelmatig terug bijvoorbeeld in de farmacie, maar zagen we niet terug bij de ontwikkeling van Covid-19-vaccins. Bij de ontwikkeling van Covid-19-vaccins is de mogelijke menselijke en reputatieschade die uitgaat van manipulaties voor de academie en de farmaceutische industrie zo groot dat men het wel uit zijn hoofd laat met de gegevens te frauderen. In die gevallen dat deze schades relatief gering zijn, moeten waterdichte contracten manipulaties onmogelijk maken.

 

De universiteiten moeten erop worden aangesproken alleen contracten te sluiten waarin manipulaties door financiers onmogelijk worden gemaakt, opdat wordt voorkomen dat wetenschappers onder druk komen te staan en bedrijven op het idee komen manipulaties af te dwingen.

 

Dubbele petten

Wat je verder zeker wil stellen is dat de onderzoekers voltijds in dienst zijn van de universiteit, en niet dubbelbenoemingen hebben met een been in het bedrijf waarvoor zij ook onderzoek verrichten. De reden is dat je dan al gauw een dubbele-pettenprobleem krijgt. Alleen de schijn ervan moet worden voorkomen. Die schijn kon kennelijk onvoldoende worden vermeden in het geval van belastingrecht.

 

Hoe om te gaan met gesponsorde leerstoelen? In dat geval zou de leerstoelhouder geen onderzoek mogen doen dat direct verband houdt met die sponsor. In het geval van een hoogleraar belastingrecht zou het dan ongewenst zijn als deze voor belastingadvieskantoor PwC een wetenschappelijk onderzoek deed dat PwC zou helpen een advies in te richten omtrent een rulingEen ruling is afspraak tussen een bedrijf en belastingdienst over hoe de belastingdienst de wet toepast op een bepaald bedrijf.. Het onderzoek zou dan veel breder moeten zijn gedefinieerd. Zo zou een onderzoek naar ruling een studie kunnen betreffen naar de vraag wat de sociale waarde is van rulingafspraken.

‘De bekostiging van universiteiten gaat in de toekomst in toenemende mate afhangen van de impact die het academisch werk heeft op de samenleving’

De overheid

Hier ligt ook een belangrijke en meer algemeen geldende nuance. Men moet zich de vraag stellen of onderzoek mogelijk in het nadeel van de samenleving kan werken. Als dat het geval is, is het in vele gevallen geen goed idee om onderzoek aan een individueel bedrijf te binden. Maar wat vinden we dan van samenwerking met overheden?

 

Stel dat een overheidsorgaan aan de UvA vraagt een met behulp van AI te bepalen of bepaalde profielen eerder zullen frauderen met uitkeringen van de overheid? Mag de UvA hierin helpen? En als dat niet mag, mag de UvA dan wel een overheid helpen AI-toepassingen te ontwikkelen die armoedekansen helpen identificeren? Er liggen enorme vragen in het verschiet als het gaat om de inventarisatie van belangen en het aanvaarden van onderzoeksopdrachten.

 

De bekostiging van universiteiten gaat in de toekomst in toenemende mate afhangen van de impact die het academisch werk heeft op de samenleving. Denk hierbij onder meer aan de energietransitie. Dat betekent dat de academie zich in toenemende mate moet verhouden met de samenleving ten einde relevante onderzoeksthema’s te identificeren en ook om aldaar gegevens te verzamelen.

 

Samenwerking met entiteiten (bedrijven en overheden) in de samenleving vormen een zinnige bron om te begrijpen welke de problemen er precies spelen om daarmee de impact van onderzoek te doen toenemen. Echter, dat is niet hetzelfde als flirten, of moet dat niet zijn. Het streven moet zijn dat de relatie tussen de universiteit en entiteiten zich laten kenschetsen als een Platonische relatie.

 

Jan Bouwens is hoogleraar Managerial Accounting aan de UvA.

Lees meer over