‘Psychiater, blijf bij je leest’
.jpg)
De keuze voor Damiaan Denys als diesredenaar verraste emeritus hoogleraar Rien Vermeulen, temeer omdat de rede nauwelijks over zijn vakgebied ging. ‘Waarom psychiater Denys over expertise buiten de psychiatrie zou beschikken en maatschappij- of cultuurkritiek meent te kunnen leveren is niet duidelijk.’
Dit jaar hield Damiaan Denys, hoogleraar psychiatrie, de diesrede waarin hij twee vragen stelde: hoe hebben wij van het coronavirus een crisis gemaakt en waar was de universiteit tijdens deze crisis?
Obsessie en angst
Volgens Denys werd het coronavirus een obsessie waarvoor alles moest wijken: arbeid, onderwijs, politiek, recht, wetenschap, kunst, vriendschappen en zelfs de gezondheidszorg. Elke obsessie wordt volgens hem geboren uit angst. We zijn bang voor onze eigen vergankelijkheid, de oncontroleerbaarheid van de wereld en de onzekerheid voor de toekomst.
We zouden de afgelopen decennia alles in het werk hebben gesteld om altijd in controle te zijn en de wereld te kunnen voorspellen. We maken van het coronavirus een crisis niet omdat we ziek kunnen worden of kunnen sterven, meent Denys, maar omdat het virus het fundament van ons bestaan aantast. Het coronavirus vernietigt waar we zo naar verlangen: controle en autonomie. Zelfs onze dood mag niet aan onze controle ontsnappen.
Misverstand
De autonomie waarnaar wij streven is volgens Denys een misverstand. Wij zouden autonomie interpreteren als ons vermogen de werkelijkheid aan onze verlangens aan te passen, maar het is andersom legt Denys uit: autonomie is ons vermogen onze verlangens aan de werkelijkheid aan te passen. Een waarlijk autonoom persoon is bereid zich op te offeren voor een waarheid die ten koste gaat van hemzelf. Bij zo’n autonomie zou het individu verloren gaan ten voordele van de mens. De universiteit is nodig voor het bevorderen van deze autonomie. Na deze vaststelling vraagt Denys: waar was de universiteit tijdens de corona-discussie?
Hier was de universiteit
Volgens Denys moeten we niet de vraag stellen wat de impact is van het virus op de samenleving, maar wat de impact is van de samenleving op het virus. Gelukkig volgden vele academici Denys hierin niet en gingen aan de slag om de impact van het virus op de samenleving zoveel mogelijk teniet te doen. Daarmee is tegelijk de vraag beantwoord waar de universiteit was tijdens de corona discussie. De universiteit was er al vòòr het coronavirus, met name de universiteit van Szeged, Hongarije, waar Katalin Kariko werkte aan het probleem hoe messenger-RNA in de cel is te brengen zonder een afweerreactie te doen ontstaan. Dit loste zij op met Drew Weissman aan de universiteit van Pennsylvania in de VS.
En de universiteit was ook aanwezig in Mainz, Duitsland, waar het Turks-Duitse echtpaar Ugur Sahin en Özlem Türeci half januari 2020 alles uit hun handen lieten vallen na te hebben gelezen over de samenstelling van het nieuwe coronavirus in China. Gebruikmakend van de techniek waarvoor Kariko en Weissman de basis legden, ontwikkelden zij een vaccin dat binnen een jaar is goedgekeurd voor toediening aan jongeren en ouderen.
Richtlijnen
En in Nederland waren medewerkers van universiteiten betrokken bij het opstellen van adviezen voor het beleid tijdens de epidemie. Deze adviezen zijn een fraai voorbeeld van Evidence-Based Medicine (EBM). Artsen geven tegenwoordig aan waarop zij hun beslissingen baseren. Over een behandeling bijvoorbeeld verzamelen zij alle gegevens, stellen selectiecriteria op voor de data die zij bruikbaar achten, waarna zij een richtlijn voor de behandeling formuleren. In de beschrijving van de richtlijn is te vinden hoe de conclusie tot stand kwam. Dat is volledig controleerbaar.
Behandelingen zijn niet meer gebaseerd op de mening van een autoriteit, een hoogleraar bijvoorbeeld. In zijn recente boek Het tekort van het teveel zet Denys zich af tegen deze richtlijnen en kiest voor de ‘vrije creativiteit’. In de NRC van 4 december 2020 bespreekt Jamal Ouariachi dit boek met als kop ‘Zweverig geleuter over het lijden’.
De gegevens van het RIVM met uitleg over hoe die tot stand zijn gekomen zouden we wetenschappelijke feiten kunnen noemen. Dergelijke feiten zeggen ons niet wat we behoren te doen, wist de Schotse filosoof David Hume al. Daar is meer voor nodig. In het geval van de de adviezen van het RIVM is de vraag wat de impact is op de samenleving en of ze uitvoerbaar zijn. Dat laatste is ter beoordeling aan de ministers. De beslissing laten we niet over aan ongekozen alwetenden òf aan gekozen onwetenden (Plato). De ministers nemen hun beslissing na kennis te hebben genomen van de gegevens van het RIVM en de toelichting. Als zij dat nodig vinden raadplegen zij ook experts uit de maatschappij- en gedragswetenschappen.
Expertise
Neurologie en psychiatrie behoorden in Nederland aan het begin van de vorige eeuw tot één medisch specialisme. Sinds de jaren tachtig is de scheiding compleet. De verschillen tussen deze disciplines zijn minder duidelijk dan op het eerste gezicht lijkt. Bij neurologische patiënten komen psychiatrische symptomen voor en omgekeerd.
Neurologen laten zich niet uit over maatschappelijke ontwikkelingen, dat is niet hun expertise. Uitspraken daarover laten zij over aan maatschappij- of gedragswetenschappers. Waarom de psychiater Denys wel over expertise buiten de psychiatrie zou beschikken en maatschappij- of cultuurkritiek meent te kunnen leveren is niet duidelijk.
Talkshows
Psychiaters moeten zich met de ernstige problemen van hun vak bezighouden, schreef Denys in zijn recente boek. Dat is mij uit het hart gegrepen. Doe dat dan ook, zou ik zeggen. Besteed tijd aan het opstellen van richtlijnen voor die ernstige stoornissen en kijk nog eens kritisch naar het begrip ‘vrije creativiteit’ in plaats van avonden lang in tv-studio’s te zitten wachten voor optredens in talkshows en laat maatschappij- of cultuurkritiek in een diesrede over aan collega’s van andere faculteiten.
De keuze voor deze diesredenaar met dit onderwerp verraste mij. Van de rector begreep ik dat de beslissing van het college van decanen unaniem was. Bij sommige faculteiten, inclusief geneeskunde, hebben ze volgens mij niet goed opgelet.
Rien Vermeulen is emeritus hoogleraar neurologie aan de UvA.
Bekijk hieronder de diesrede van Damiaan Denys terug.
