Op z'n Duits | ‘Problematisch’ is problematisch
Je hebt zo van die dingen die je niet kunt ont-zien. Eenmaal gezien, kan je niet meer terug. Ik heb dat met de racistische karikatuur Zwarte Piet en met het woord problematisch.
Het is de schuld van een kennis. Op een borrel vertelde ze over iemand die bij haar organisatie had gesolliciteerd. Tijdens het gesprek had de kandidaat uitgebreid uit de doeken gedaan wat er allemaal problematisch was aan de organisatie. Toen mijn kennis vroeg welke nieuwsmedia de sollicitant gebruikte, antwoordde deze: ‘OneWorld trouw’. ‘Bedoel je dat je OneWorld trouw leest of dat je OneWorld en de krant Trouw leest?’ Het was het eerste, want het dagblad is natuurlijk – je voelt hem aankomen – problematisch.
Problematisch is een problematisch woord. Iets problematisch noemen betekent uiteraard dat je het een probleem vindt. Het lijkt een beetje op het werkwoord problematiseren, ‘in termen van een probleem formuleren’. Dat is wat we op de universiteit voortdurend doen: docenten moedigen studenten aan een fenomeen, concept of theorie te problematiseren. Het gaat dan om bekritiseren en ontleden, om voorbij een ogenschijnlijke of oppervlakkige betekenis te denken.
Door iets als problematisch te benoemen, lijkt het ook alsof je dat doet, alsof je je in het domein van be- en doorvragen bevindt. Maar zeggen ‘X is problematisch’ is vaak juist het eindpunt en het eindoordeel. Na de uitspraak volgt een punt. Nog bezwaarlijker is dat iedereen en zijn moeder tegenwoordig problematisch is. Zo worden op moment van schrijven op Twitter het Amerikaans systeem, de aanwezigheid van moslims in de westerse wereld en ‘zeggen dat je je niet slecht mag voelen omdat andere mensen het slechter hebben’ allemaal bestempeld als problematisch.
Waarom dat zo is wordt niet uitgelegd. Misschien hebben we deze intellectuele luiheid wel te danken aan dat vermaledijde Twitter, het medium waar je eerst maar 140 tekens had om je mening te uiten. Inmiddels zijn dat er dubbel zoveel en bestaat de mogelijkheid tweets aan elkaar te koppelen, wat men met smerig Nederlands ‘een draadje’ noemt. De optie zulke cumulatietweets te maken wordt gretig gebruikt, maar nooit om expliciteren wat er nu problematisch is aan alle personen, representaties en uitingen die het label toegekend krijgen.
Notoire problematischzeggers, zoals uit het voorbeeld van mijn kennis, zijn overal. Inmiddels heb ik er zoveel gespot dat het ik het lastig vind mijn lachen in te houden als ik er weer eentje tref. Bijna net zo lastig als mijn eigen neiging onderdrukken om het woord toch te gebruiken, ondanks het strenge verbod dat ik mezelf heb opgelegd. Want natuurlijk ben ik niet zonder zonde. Google confronteert me met hoe vaak ik in het verleden van alles problematisch heb genoemd, van de jongenscampagne van SIRE tot hoe hetero’s met seks omgaan. Gelukkig blijkt bij klikken op de zoekresultaten dat ik steeds wel vertel wat precies het probleem is, maar toch.
Problematisch is het stopwoordje van de hypercritici. Ze willen alles dat ze tegenkomen dat onbehoorlijk, gevaarlijk of schadelijk is als zodanig benoemen, maar we leven in een dermate verrotte wereld dat ze daardoor de tijd missen voor scherpte en beschouwing. Als gevolg is ‘problematisch’ een lege huls. Ermee schieten bekritiseert niets wezenlijks, het draagt niets bij en het lost niets op. Best wel ehmm, kwestieus.
