‘We moeten niet alleen naar open access, maar ook naar open peer review’
Er is veel aandacht voor open access en open science, maar over één gesloten bastion in de wetenschap blijven we zwijgen, schrijft Gerard Kohler van de Universiteitsbibliotheek. ‘Het recente Grievance study scandal geeft aan dat er echt iets moet veranderen.’
Van Diederik Stapel zijn inmiddels 58 artikelen gewist. Hoe het met het werk van Brian Wansink gaat aflopen is nog de vraag. Voor het signaleren van ondeugdelijk en frauduleus onderzoek zijn de laatste jaren platforms als Retractionwatch, Forbetterscience en Pubpeer actief. Daarnaast is er het anonieme New Real Peer Review dat vooral postmodernistischStroming gebaseerd op inherente twijfel en wantrouwen ten opzichte van wetenschappelijke waarheidsclaims onderzoek bekritiseert.
In een reactie op een eerder opiniestuk van mij over open access, gaf iemand aan dat een van de voordelen van open access is dat ook onderzoek dat schuurt aan de grenzen van wat wetenschappelijk ‘mag’ in de toekomst ook gepubliceerd wordt. Dat is maar de vraag. Of de toekomstige podia nu university journals, overlay journals of iets anders zal zijn, het succes staat of valt met de reputatie van het tijdschrift en dus de kwaliteit van het gebodene.
Na open science ook open peer review
Het is in mijn ogen onvermijdelijk dat open science, in de vorm van open access en open data in het volgende decennium de norm zal zijn. Maar moet er niet ook een andere gesloten cirkel opengebroken worden? Moeten we niet naar open peer review? Ook hierover wordt al jaren gesoebatZie bijvoorbeeld dit enorme dossier in Nature.. Maar er is geen sprake van een beweging, een evangelie of laat staan politieke steun. Ten onrechte.
De gangbare opinie binnen de wetenschap is dat peer review onlosmakelijk onderdeel is van het onderzoeksproces. Peer review, waarbij collega’s binnen een vakgebied kritisch kijken naar een artikel voordat het gepubliceerd wordt om mogelijke fouten te corrigen, is voor uitgevers het kroonjuweel.
Toch is er kritiek. Onderzoekers als Ruud Koopmans klagen over confirmation bias bij reviewers. Hij vindt dat zijn werk niet aansluit bij de verwachtingen van andere wetenschappers, waardoor zijn werk wordt genegeerd en niet door de peer review komt.
Ook wordt er gesteld dat het werk van vrouwen, minderheden, niet westers onderzoek moeilijker wordt gepubliceerd. Experimenten met double blind review, waarbij zowel auteur als reviewer anoniem zijn, hebben echter weinig resultaat gehad. Sterker uit recent onderzoek bleek zelfs dat het afwijzingspercentage van alle artikelen tezamen bij double blind review bijna twee keer hoger is.
Echte verandering
Het recente Grievance study scandal, dat met een van de nepartikelen zelfs een speciale erkenning voor excellentie verkreeg van het vooraanstaande Gender, Place & Culture, geeft duidelijk aan dat er echt dingen moeten veranderen.
Open peer review is nu het mantra voor oplossingen. De voordelen zijn duidelijk, reviewers zullen tactvoller, constructiever en minder ‘confirmation biased’ zijn. Maar er zijn ook nadelen. Ressentiment in de hevig competitieve wereld kunnen er voor zorgen dat bepaalde beurzen of prijzen achter de schermen worden tegengehouden door boze collega’s waarvan een artikel eerder is afgewezen
Experimenten met open peer review bij Nature Communications hadden tot gevolg dat een fors aantal gerenommeerde reviewers zich terugtrok. Er zijn maar enkelingen als BMC, BMJ, eLife, F1000Research, Royal Society Open Science, Annals of Anatomy, Peer J EMBO Press die referee reports publiceren.
Het lijkt ook lastig, maar toch zal, als science daadwerkelijk open moet, ook op open peer review ingezet moeten worden. Al was het alleen maar om nieuw hoax-onderzoek, dat telkens weer door de media wordt opgepikt en de wetenschap in diskrediet brengt, te voorkomen.
Een beginnetje
En eigenlijk is het niet eens zo moeilijk. Sterker nog het kan best. Het gebeurt zelfs al. UvA-hoogleraar Jean-Sebastien Caux ontwikkelde kortgeleden het inmiddels zeer succesvolle Scipost. Het is open access, biedt open data en heeft en een voorbeeldig systeem van peer review. Zelf omschrijft SciPost het als een ‘peerwitnessed refereeing proces witnessed by the community instead of hidden behind closed doors’.
Zo hoort het natuurlijk ook te gaan. De community zelf is verantwoordelijk. De uitgevers moeten dit volgen. Doen we dat niet dan blijven de publicatiegelden, die kunnen oplopen tot zesduizend dollar, naar de traditionele uitgevers gaan, wordt de data opgeslagen in de clouds van de Amazons en de Elseviers en blijft het kroonjuweel stevig in handen van de partij waar het niet hoort.
Gerard Kohler is hoofd informatiediensten UB Amsterdam.
