Op z'n Duits | De speer van Duisenberg blijkt een boemerang
De VVD gooide vorig jaar vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen een balletje op over linkse wetenschap. In een motie verzocht ze de KNAW te adviseren ‘hoe te allen tijde het vrije woord binnen de wetenschappelijke waarheidsvinding de ruimte zou moeten krijgen’.
Dat advies is er nu en het gevaar blijkt van de andere kant te komen: niet links activisme, maar inmenging van het bedrijfsleven baart de KNAW zorgen. Wie een kuil graaft voor een ander valt er zelf in.
Achter de motie zat toenmalig Kamerlid Duisenberg. Op basis van berichten uit de VS vreesde hij dat de Nederlandse wetenschap politiek homogeen was. Het liefst wilde hij de politieke kleur van wetenschappers registreren. De minister zag er niks in, dus diende Duisenberg een motie in. De rechtse partijen stemden voor, de linkse tegen en zodoende werd de motie aangenomen.
De KNAW heeft de formulering letterlijk genomen en daarom niet de politieke voorkeur van wetenschappers in kaart gebracht. Dat is enigszins spijtig, omdat het gejammer hierover dan eindelijk eens was gelogenstraft. In plaats daarvan richtte de vraagstelling zich op zelfcensuur en beperking van diversiteit (zie het persbericht en het volledige advies).
De bestaande gedragscodes scheppen volgens het briefadvies de juiste kaders voor behoorlijke wetenschapsbeoefening, wat niet wegneemt dat het uiteraard goed is om die regelmatig te evalueren. Omdat de vrijheid in de praktijk toch ingeperkt kan worden, heeft de uitvoerende Commissie Vrijheid van Wetenschapsbeoefening gekeken naar drie categorieën van mogelijke risico’s: de onderzoeksagenda, de uitvoering en het gebruik van resultaten.
De Commissie maakt zich zorgen over de ruimte voor ‘onderzoeker-gedreven projecten’. Omdat het steeds belangrijker is om extern geld te vinden, kunnen organisaties en bedrijven als financiers ongewenste invloed verkrijgen. Daarnaast waarschuwt de KNAW voor vooringenomenheid bij sollicitatieprocedures en tijdens peer review. ‘Streef naar diversiteit in de vertegenwoordiging van wetenschappelijke stromingen en perspectieven’ is het advies. Hup Gloria Wekker dus, boe sturing door financiering.
Links of rechts is irrelevant zolang iedereen zich aan wetenschappelijke standaarden houdt, zegt Nico Schrijver, hoogleraar internationaal recht in Leiden en voorzitter van de commissie. Het gehamer op externe financiering en valorisatie komt evenwel vooral van rechts, dat zich in alliantie met het bedrijfsleven maar wat graag wil mengen in wetenschapsbeoefening.
Het voelt allemaal heel grappig en ironisch, maar na kortstondig grinniken was ik toch weer bedroefd. Want hoezeer ik ook hoop dat deze motie als een hark keihard in hun gezicht klapt, de realiteit is dat de VVD de Kamerverkiezingen won en dat het KNAW-advies de la ingaat. Dat Duisenberg inmiddels voorzitter van de VSNU is, is tegelijkertijd schokkend en tekenend.
Filosoof Jan Overwijk vat de ellende goed samen in een tweet:
‘Dit KNAW-rapport is eigenlijk emblematisch voor de stand van het publieke debat vandaag de dag. De alomtegenwoordige neoliberale zucht naar marktwerking sloopt onze hele publieke sector en de 'linkse cultuurmarxisten' krijgen de schuld.’
Ik zou de KNAW kunnen oproepen dat nou eens te bevragen, maar ik weet beter dan me te bemoeien met andermans onderzoeksagenda.
Linda Duits is een weggelopen wetenschapper, gespecialiseerd in populaire cultuur; in het bijzonder op het gebied van gender en seksualiteit.
