UvA-promovendus: dark platforms, zoals Telegram, bron van criminaliteit
Digitale platforms waar geen regels gelden, zoals bijvoorbeeld Telegram en 4Chan, zijn een broedplaats voor criminaliteit en schadelijke content, ziet promovendus Mónika Simon. Zij onderzocht de impact van deze zogeheten dark platforms op onze samenleving. ‘Vrijheid van meningsuiting wordt hier vaak misbruikt om illegale praktijken te rechtvaardigen.’
Onlangs werd Pavel Doerov, de oprichter van communicatieplatform Telegram, opgepakt op het vliegveld van Parijs. De Franse autoriteiten vinden dat het platform te weinig doet om criminaliteit te weren en schadelijke informatie te modereren. Dat vindt ook Mónika Simon, die voor haar promotieonderzoek onderzoek deed naar zogeheten dark platforms zoals Telegram. ‘Het gebrek aan moderatie, dus iemand die in de gaten houdt of de regels worden nageleefd, is een van de belangrijkste kenmerken van dit soort platforms.’
Dark platforms
Simon onderzocht hoe bepaalde berichtgeving vanuit dark platforms zoals Telegram, het blogplatform 4Chan, maar ook Donald Trumps TruthSocial, bronnen zijn van criminaliteit en misinformatie. ‘Er is een groeiende trend naar het gebruik van deze meer besloten platforms voor nieuwsconsumptie,’ zegt Simon. ‘In plaats van nieuwswebsites te gebruiken of fysieke kranten open te slaan, wenden mensen zich tegenwoordig tot sociale media-apps om op de hoogte te blijven van sociaal en politiek relevante informatie. Terwijl we enige kennis hebben over de rol van mainstream media in dit opzicht, is er weinig bekend over hun duistere tegenhangers, de zogenaamde dark platforms.’ De platforms zijn een soort vrije, ongecontroleerde online ruimtes waar extremistische ideologieën worden gevormd en criminaliteit op zijn beloop kan gaan. Ze worden bijvoorbeeld gebruikt voor het verspreiden van content gerelateerd aan kindermisbruik, mensenhandel, drugshandel en persoonlijke gegevens van publieke figuren zoals politici.
Dark platforms voldoen over het algemeen aan drie criteria, vertelt Simon. Ze juichen vrijheid van meningsuiting toe – ook al is deze extremistisch of schadelijk –, ze verwelkomen gebruikers die door andere grote media zoals Instagram of X zijn verbannen – de zogeheten digitale vluchtelingen – en de platforms worden gekarakteriseerd door hun eigen onafhankelijke media-infrastructuur, zoals een berichtendienst en videostreamingskanalen.
‘Op het eerste gezicht lijken dark platforms erg op traditionelere media,’ vertelt Simon. ‘Neem bijvoorbeeld Telegram en WhatsApp. Beiden zijn berichtendiensten, maar met net een andere look. Toch zijn er een paar belangrijke verschillen. Zo treedt WhatsApp op tegen schadelijke inhoud met een extremistisch of terroristisch motief. Op Telegram is dat niet het geval. En dat is problematisch. De massale groepchats met soms wel tweehonderdduizend leden zorgen ervoor dat schadelijke informatie razendsnel kan worden verspreid, zonder enige vorm van controle of ingrijpen van autoriteiten. Die informatie blijft niet alleen in deze uithoeken van het internet, maar bereikt ook de maatschappij, met soms schrijnende gevolgen. Bovendien geeft de capaciteit van deze groepschats de mogelijkheid om grootschalig te mobiliseren, dat kan gevaarlijk zijn.’
Oekraïne en Covid
Simon onderzocht onder meer hoe de avondklokrellen tijdens de coronapandemie, maar ook de ‘koffiemomentjes’ op het Museumplein werden geïnitieerd op dark platforms. ‘Er gold toen een samenscholingsverbod om de verspreiding van het virus zo minimaal mogelijk te houden. Maar in groepchats werden ideeën om te rellen of samen te komen onder het mom van een onschuldig koffietje massaal bekokstoofd. Uiteindelijk reageren reguliere media, politici en prominenten op de symptomen hiervan die in de publieke ruimte zichtbaar zijn: het samenkomen, de opruiing en illegale protesten. Het lijkt iets dat spontaan ontstaat, maar de ideeën hebben al een online dimensie.’
Niet alleen tijdens de Covid-pandemie speelden dark platforms een rol, ook in de berichtgeving rond de Russische invasie van Oekraïne bleek hun invloed zichtbaar. Hiervoor bestudeerde Simon de reguliere media in de vorm van kranten en nieuws gerelateerde subreddits (Reddit is een populair blogpostplatform; elk onderwerp kent een subreddit). Ook de Twitteraccounts van de G7-leiders, plus het Twitteraccount van Zelensky, die toen bijna elke dag de ontwikkelingen over de Russische invasie deelde. ‘Ik ontdekte dat op het platform 4Chan, vaak de geboorteplaats van (ongepaste) memes, nieuws van deze bronnen regelmatig werd verdraaid en verwoord met toxisch taalgebruik. Zodra het op 4Chan ging over de hulppakketten voor Oekraïne of het gebruik van gevechtsvliegtuigen, zagen we dat er extreem schadelijk over werd gesproken. Zo vond ik bijvoorbeeld dat metaforen van honden en andere dieren gebruikt werden om naar Oekraïners te verwijzen op het platform. Wat dat betreft is 4Chan een reactionair platform, in tegenstelling tot Telegram, waar nieuwe ideeën worden gevormd.’
De invloed van schadelijke content moet dus niet worden onderschat, zegt Simon. Langdurige blootstelling aan schadelijk taalgebruik, verkeerde informatie en bevooroordeelde berichtgeving over nieuws en actuele gebeurtenissen kan de perceptie van mensen over controversiële kwesties beïnvloeden. Dit zou het wantrouwen in de traditionele media, maar ook in feitelijkheden, in de hand kunnen werken. Denk bijvoorbeeld aan nepnieuws over vaccinaties of klimaatverandering. ‘Dit probleem wordt vergroot wanneer meer mainstreamplatforms en invloedrijke figuren deze schadelijke verhalen oppikken en versterken, waardoor ze een groter bereik en meer legitimiteit krijgen,’ aldus Simon.
Communicatiemiddel
Hoewel de platforms in het licht van criminaliteit controversieel zijn, zijn ze toch erg belangrijk, zegt Simon. ‘De meeste gebruikers zijn geen terroristen of criminelen. Zij gebruiken de platforms om een stem kwijt te kunnen die niet genoeg ruimte krijgt in de maatschappij. Wat we ook veel zien is dat onderdrukte bevolkingsgroepen grijpen naar dit soort platforms in tijden van oorlog of instabiliteit.’
Het verbieden van het platform is dus geen optie volgens Simon. ‘Zodra je een platform verbiedt, krijg je opnieuw een stroom digitale vluchtelingen die ergens anders hun heil gaat halen. Voor Telegram zijn dat bijna 1 miljard gebruikers. Daarom moet men in gesprek om regels op platform niveau in te voeren. Daar komt boven op dat Telegram gebruikers denken dat ze veilig zijn, terwijl de encryptie van hun berichten niet wordt gegarandeerd en kwaadwillenden ongehinderd kunnen opereren. Dit creëert een tweesnijdend zwaard: aan de ene kant bieden dark platforms vrijheid, maar aan de andere kant beschermt het zijn gebruikers onvoldoende, en daar schieten ze echt in tekort. De arrestatie van de oprichter van Telegram moet dus gezien worden als een soort wake-up call voor dark platforms, maar misschien ook voor meer mainstream platformen zoals X, dat de laatste tijd een stuk lakser is met zijn moderatiebeleid.’
Mónika Simon promoveert op vrijdag 13 september om 11.00 uur op haar proefschrift What happens on the fringes, stays on the fringes? Information flows in the contemporary media system. De verdediging vindt plaats in de Aula van de Lutherse Kerk en is vrij toegankelijk.
