UvA geeft koloniale geluidscollectie terug aan Indonesiërs
Gezangen van Indonesische inwoners die lang waren opgeslagen op de UvA zijn nu teruggebracht naar het eiland Nias. Dat betekent dat de Indonesiërs vanaf nu beslissen over de collectie, en niet de UvA. ‘Sommige nazaten raakten zeer geëmotioneerd doordat zij voor het eerst de stemmen van hun voorouders hoorden.’
De zeggenschap van een geluidscollectie is onlangs door de UvA teruggeven aan Indonesiërs op het eiland Nias. Afgelopen zomer werden de gedigitaliseerde opnames via een usb-stick overhandigd aan nazaten van de zangers van wie de stemmen werden vastgelegd. De Indonesische nazaten kunnen vanaf nu zelf bepalen wat er met hun digitale geluidsopnames gebeurt.
UvA-etnomusicoloog Jaap Kunst (1891-1960) nam de Indonesische zangers in 1930 om de liederen te bewaren. Maar Kunst nam de opnames mee terug naar Nederland, zonder dat de zangers zelf over hun opnames konden beschikken. De nazaten van de zangers wisten lange tijd niet eens dat de opnames bestonden. Met de heroverdracht naar Indonesië wordt de zelfbeschikking van de zangers teruggeven aan hun nazaten.
Het teruggeven van materiaal uit de koloniale tijd is onderdeel van een bredere ontwikkeling binnen de UvA. Vanaf 2023 doet de UvA onderzoek naar haar rol in het koloniale verleden. Het UvA-museum Allard Pierson bekijkt sinds datzelfde jaar welke archeologische vondsten uit hun collectie illegaal zijn vergaard, en moeten worden teruggezonden. Tot nu toe werd er nog niets materieels teruggestuurd door de UvA.
Roofkunst
De opnames zijn op dit moment nog openbaar beschikbaar en zijn onderdeel van de ‘Jaap Kunstcollectie’ van de UvA. In 2024 werd de gedigitaliseerde verzameling uit 1919-1934 grotendeels online gezet. De opnames bestaan uit gezangen van verschillende Indonesische culturele groepen die UvA-etnomusicoloog Jaap Kunst verzamelde in toenmalig Nederlands-Indië. De oorspronkelijke wasrollen waarop is opgenomen blijven wel nog in eigendom van de UvA.
Volgens universitair hoofddocent Barbara Titus, die de teruggave coördineert, zijn de opnames uit 1930 geen roofkunst, omdat de opnames strikt genomen niets materieels weg hebben genomen. Wel hebben ze een sterk koloniaal karakter, zegt de musicoloog. ‘Jaap Kunst selecteerde op een koloniale manier: hij ensceneerde zijn opnames tot in detail en selecteerde zelf welke muziek “exotisch” genoeg was om bewaard te blijven voor volgende generaties. De zangers hadden niets te zeggen over de manier waarop hun vorm van expressie werd vastgelegd.’
Gevoelig
De teruggave geschiedde alleen nog aan de bewoners van het Indonesische eiland Nias. De officiële restitutie aan inwoners van andere Indonesische eilanden volgt in de komende jaren, zegt Titus. Ze reisde persoonlijk af voor de symbolische overdracht van het digitale materiaal.
De van oorsprong uit Nias komende Doni Kristian Dachi stuitte vorig jaar zelf op de stemmen van zijn voorouders in de online collectie van de UvA. Nadat hij contact had gezocht met Titus, besloten ze de zeggenschap officieel over te dragen aan de belanghebbenden op Nias. Titus reisde naar Nias en overhandigde aan enkele tientallen nazaten de usb-stick. ‘Sommige nazaten – vaak zelf nog zangers van het oude repertoire - raakten zeer geëmotioneerd doordat zij voor het eerst de stemmen van hun voorouders hoorden,’ zegt Titus. De belanghebbenden aan wie de zeggenschap is overgedragen willen de liederen ter studie en mogelijk voor kunstprojecten gebruiken.
In protestantse gemeenschappen op Nias liggen de opnames echter gevoelig: sommige protestantse inwoners vinden dat de liederen juist ‘heidens’ zijn. Ook bij andere gemeenschappen is er discussie, bijvoorbeeld over welke muziek aan welke gemeenschap is toe te schrijven. Titus zegt dat het nog een hele klus zal zijn om de totale Jaap Kunstcollectie aan de Indonesische bevolking terug te geven. ‘Hier ga ik de rest van mijn leven mee bezig zijn.’
