‘Nobelprijswinnaar laat zien dat je literatuur breed kunt opvatten’
Deze week worden in Stockholm de winnaars van de Nobelprijs bekend gemaakt. Folia vraagt iedere dag een medewerker van de UvA of de HvA om commentaar te geven op de winnaar.
Vandaag hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde Thomas Vaessens over de Nobelprijs voor de Literatuur.
‘Dat was toch die onderzoeksjournaliste?’ herinnert Thomas Vaessens zich. Donderdagmiddag werd bekend dat de Witrussin Svetlana Aleksijevitsj de Nobelprijs voor de Literatuur heeft gewonnen. Vaessens, hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde aan de UvA, kent haar naam en de strekking van haar werk, maar geeft toe dat hij nog nooit een boek van haar heeft gelezen.
Toch is Vaessens enthousiast over de keuze. ‘Het laat zien dat je literatuur breed kunt opvatten.’ De boeken van Aleksijevitsj kun je namelijk niet eenvoudigweg romans noemen. Het is ook moeilijk om haar als essayist te bestempelen. De schrijfster put voor haar boeken uit materiaal van honderden interviews met bewoners van de voormalige Sovjetunie en verwerkt deze tot een collage van ik-vertellers.
In haar eerste boek liet de kersverse Nobelprijswinnaar vrouwen aan het woord die de Tweede Wereldoorlog in de Sovjetunie hadden meegemaakt. Ook schreef ze een boek over de Sovjet-oorlog in Afghanistan en een verhaal over getuigen van de kernramp in Tsjernobyl. ‘Het zijn emotionele verhalen,’ zei de woordvoerder van de Zweedse Academie donderdag in een toelichting, ‘waarmee het post-Sovjet-individu wordt geportretteerd’.
'Van deze tijd'
‘Ik zocht naar een genre waarin ik mijn blik op de wereld het meest overeen kon laten komen met hoe mijn oren en ogen het leven zien. Uiteindelijk koos ik voor een genre waarin ik mensen zelf aan het woord liet,’ schrijft Aleksijevitsj op haar persoonlijke website. Het Nobelcomité prijst de meerstemmigheid van haar boeken, ‘die een monument zijn voor lijden en moed in onze tijd’.
Dat het Nobelcomité voor deze schrijfster heeft gekozen vindt Thomas Vaessens typerend voor de ontwikkeling die wereldliteratuur de afgelopen decennia heeft doorgemaakt. 'Literatuur is meer dan romans en gedichten alleen, met taal kun je alles,' zegt hij. Schrijvers en lezers beginnen zich dat steeds meer te realiseren.
Joris van Casteren
‘De afgelopen tweehonderd jaar, sinds de romantiek, zijn we literatuur gaan zien als een hogere kunstvorm, als een autonoom geheel, maar dat was het voor die tijd natuurlijk helemaal niet,’ zegt Vaessens. Denk aan schrijvers als Voltaire en Denis Diderot die hun pen inzetten om tal van verhalen te vertellen en vrij met de genres omgingen. Ze combineerden opinie met toneel en vermengden filosofische essays in de roman.
Wat Aleksijevitsj doet is weer een tikkeltje anders. ‘Zij baseert haar romans op veldwerk,’ weet Vaessens. Het loslaten van de traditionele genres betekent een keerpunt in de literatuur, die je de afgelopen jaren ook in Nederland steeds meer terugziet. Schrijvers als Arnon Grunberg en Joris van Casteren doen het ook. Neem nu de roman Lelystad, van Joris van Casteren. Dat is het relaas over de geschiedenis van Lelystad, en de jeugd die Van Casteren er zelf heeft doorgebracht. De stad wordt er neergezet als mislukte utopie. ‘Het boek wordt gepresenteerd als een roman, maar eigenlijk is het een documentaire,’ aldus Vaessens.
Vrijdagochtend wordt de Nobelprijs voor de Vrede uitegereikt.
