In het kader van het project Up for Grabs vraagt de Universiteitsbibliotheek (UB) boekentips aan mensen die verbonden zijn aan de UvA. Deze week: Stephanie Rap, werkzaam bij de programmagroep Forensic Child and Youth Care van de UvA. Voor Up For Grabs koos ze het boek What is the what van de Amerikaanse schrijver Dave Eggers, over een jonge vluchteling uit Zuid-Soedan.
Rap geeft aan de UvA onder meer onderwijs binnen de minor kinderrechten en forensische zorg. De focus ligt daarbij op situaties die de ontwikkeling van kinderen ernstig kunnen bedreigen met als leidraad onder andere artikel 3 van het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind. Daarin is vastgelegd dat het belang van kind altijd een belangrijke overweging moet vormen. In 2018 ontving de universitair docent een Veni-beurs van wetenschapsfinancier NWO om onderzoek te doen naar de participatie van minderjarige vluchtelingen in hun eigen asielprocedure.
Voor Up for Grabs tipt iemand met een binding met de UvA een boek uit de UB. Het boek staat op een vitrine in de UB met daarin een mini-expositie die een relatie heeft met het boek en de geïnterviewde. Boeken kunnen direct worden geleend. Elke acht weken is er een nieuw boek Up for Grabs.
Rap: ‘Dat onderzoek omvat niet enkel de situatie van alleenstaande minderjarige vluchtelingen maar heeft ook betrekking op kinderen en jongeren die met hun familie naar Nederland zijn gekomen. Met name voor jongere kinderen is het erg lastig om goed deel te kunnen nemen aan die procedures omdat die bijzonder ingewikkeld zijn. De IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst - red.) zou tijdens de gesprekken meer rekening kunnen houden met hun leeftijd. Bovendien zijn er veel instanties bij zo’n procedure betrokken die verschillende stukjes informatie doorspelen. Dat maakt het allemaal nog ingewikkelder.’ Volgens Rap moet er veel meer aandacht komen voor de specifieke problemen die kinderen en jongeren ondervinden bij hun asielaanvraag. ‘De alleenstaande jongeren krijgen een voogd toegewezen – dat zijn professionele jeugdbeschermers – maar die hebben veel meer cliënten onder hun hoede dan ze aankunnen. De begeleiding blijft daardoor noodgedwongen vaak beperkt tot zorgen dat ze naar school gaan en is vaak op afstand.’
Basisvoorzieningen
Rap heeft de misstanden bij aanmeldcentrum Ter Apel van afgelopen jaar met verbijstering gadegeslagen. Rap: ‘De situatie in Ter Apel is heel triest maar er wordt vanuit de overheid weinig prioriteit aan gegeven en dat heeft weer alles te maken met het ontmoedigingsbeleid. Er werd lang gedaan of het probleem niet bestond, waarschijnlijk in de hoop dat het zich vanzelf zou oplossen. Dat is nogal een aparte reactie, vooral als je bedenkt dat iedereen recht heeft op toegang tot basisvoorzieningen.’
Minderjarigen mochten op het moment dat honderden asielzoekers noodgedwongen buiten sliepen, wel naar binnen bij het aanmeldcentrum maar ook voor hun was de situatie heel schrijnend weet Rap: ‘Er is geen mogelijkheid om onderwijs te volgen en het ontbreekt aan sanitaire en medische voorzieningen. En eigenlijk mogen de minderjarigen hooguit een week tot tien dagen in het aanmeldcentrum blijven, maar afgelopen jaar zaten ze er veel langer onder heel slechte omstandigheden. Gelukkig is een aantal van hen inmiddels wel doorgestroomd naar noodopvanglocaties maar de situatie blijft precair.’ Er kwamen vorig jaar ongeveer tweeduizend alleenstaande minderjarige vluchtelingen ons land binnen. In familieverband betrof dat rond de elfduizend minderjarigen.
Realistische blik
Het boek What is the what wordt een ‘fictionele autobiografie’ genoemd wat zoveel betekent dat het verhaal dat Eggers optekende waargebeurd is, maar dat hij zich bepaalde artistieke vrijheden heeft veroorloofd. Rap: ‘Het vluchtverhaal van de jonge Zuid-Sudanees werpt een realistische blik op de vluchtelingenkwestie en het verhaal van deze jongen is – net als dat van miljoenen anderen – bijzonder schrijnend. Het verhaal begint in Soedan waar de burgeroorlog uitbreekt waarvoor de hoofdpersoon uiteindelijk op de vlucht slaat. De reis die hij onderneemt is vol ontberingen. Hij reist samen met groepen van soms wel honderden zogeheten “lost boys”. Ze worden onderweg regelmatig aangevallen door rivaliserende rebellengroepen en hebben nauwelijks middelen van bestaan. Ook verblijft hij in totaal zeker tien jaar in vluchtelingenkampen in onder meer Ethiopië en Kenia.’
In de VS krijgt de vluchteling na al zijn omzwervingen eindelijk een verblijfsvergunning nadat hij is uitgenodigd voor een speciaal programma van de UNHCR. Rap: ‘Dat gebeurt op heel kleine schaal en wordt geregeld door vluchtelingenorganisaties vanuit de opvangkampen over de hele wereld. De vluchtelingen die uitgekozen worden voor dit programma, worden in het land waar ze worden opgevangen geholpen met onder meer het vinden van huisvesting en werk.’
Dat wil overigens niet zeggen dat de vluchtelingen die aan dit programma meedoen in een gespreid bedje terecht komen. Rap: ‘De hoofdpersoon in het boek had hoge verwachtingen van een nieuw bestaan in de VS maar eigenlijk lees je door het hele boek heen welke problemen hij ook daar ondervindt. Racisme, geweld en criminaliteit, het niet kunnen voorzien in je eigen levensonderhoud en alleen met meerdere banen een boterham kunnen verdienen. En ook na jaren nog kent hij nauwelijks iemand in het gastland en leeft hij in een isolement. Hij heeft alleen contact met mensen uit de Soedanese gemeenschap.’
Rap vindt What is the what absoluut het lezen waard voor iedereen die geïnteresseerd is in het thema migratie maar ook in bredere zin in onderwerpen als racisme en discriminatie. ‘Het leest als een spannende thriller waarbij je je echter wel steeds in je achterhoofd moet houden dat het allemaal waargebeurd is.’