UB-boekentips | ‘Poëzie maakt je bewuster van de wereld om je heen’
In het kader van het project Up for Grabs vraagt de Universiteitsbibliotheek (UB) boekentips aan mensen die verbonden zijn aan de UvA. Deze week: Klaas van der Hoek, poëzieliefhebber en conservator handschriften en moderne letterkunde bij het Allard Pierson. Hij koos het boek Poems van de Amerikaanse dichteres Elizabeth Bishop (1911–1979).
Van der Hoek heeft een veelzijdige baan bij het Allard Pierson. Zijn werk houdt onder meer in dat hij bemiddelt tussen de collecties die hij onder zijn hoede heeft en de onderzoekers, studenten en andere belangstellenden die van die collecties gebruik willen maken. Daarnaast schaft de conservator ook materiaal aan. ‘Dat is soms wat lastig, want handschriften zijn uniek en dus niet op aanvraag te bestellen. Om nieuwe aanwinsten te verwerven houden we de veilingen bij en kijken we wat er bij de antiquariaten beschikbaar is. Als we een zinvolle aanvulling vinden op de collectie dan schaffen we die aan, mits het betaalbaar is natuurlijk. Ook krijgen we regelmatig schenkingen.’
Voor Up for Grabs tipt iemand met een binding met de UvA een boek uit de UB. Het boek staat op een vitrine in de UB met daarin een mini-expositie die een relatie heeft met het boek en de geïnterviewde. Boeken kunnen direct worden geleend. Elke drie weken is er een nieuw boek Up For Grabs.
In 2020 verwierf het Allard Pierson iets zeer zeldzaams op het specialistische gebied van de collectie van Van der Hoek. ‘Dat betreft twee laatmiddeleeuwse handschriftjes die in bezit zijn geweest van Pompeius Occo, een Amsterdamse bankier en diplomaat die in de zestiende eeuw hier om de hoek in de Kalverstraat woonde en een fanatiek boekenverzamelaar was. Het betreft een gebeden- en een getijdenboekje, met de hand op perkament geschreven en verlucht. Ik was erg blij dat deze bijzondere manuscripten nu weer min of meer thuis zijn.’
Naast zijn liefde voor middeleeuwse handschriften is de conservator ook zeer gecharmeerd van zogenoemde alba amicorum, een soort vriendenboekjes. ‘Mensen kochten een blanco album en vervolgens schreven familieleden, vrienden en medestudenten daar iets in. Eigenlijk een voorloper van het poëziealbum. De bijdragen begonnen vaak met een citaat van een kerkvader, geleerde of schrijver waar je je eigen motto plus warme woorden voor de eigenaar aan toevoegde. Ze werden meestal ook geïllustreerd.’
Van der Hoek vervolgt: ‘Studenten bijvoorbeeld reisden veel en je kunt die reizen via die boekjes allemaal volgen. Die albums schetsen ook een mooi tijdsbeeld en uit de citaten die de contribuanten kiezen kun je soms hun literaire of politieke voorkeuren opmaken. Door albums met elkaar te combineren kun je bovendien een heel netwerk van onderlinge relaties in kaart brengen.’ Een soort sociale media avant la lettre? ‘Ja, zo kun je dat zien.’
Maar Van der Hoek is dus boven alles een gretige lezer van poëzie en dan met name van Amerikaanse en Duitse dichters. Romans leest hij al jaren niet meer. ‘Daar is het leven te kort voor.’ Waarmee hij maar wil zeggen dat je keuzes moet maken in wat voor jou het belangrijkste is. De liefhebberij van Van der Hoek gaat overigens nog verder dan alleen lezen: de conservator vertaalt gedichten naar het Fries. Die vertalingen zijn te vinden op zijn privé weblog www.konsenylje.nl en er zijn boekpublicaties in de maak.
Maar die gedichten zijn toch alleen interessant voor de Friezen, en zijn die dan zo poëtisch aangelegd? ‘Er wordt veel poëzie in het Fries geschreven en ook relatief veel gelezen. Ik vertaal gedichten ook om ze beter te begrijpen. Vertalen is eigenlijk een heel intensieve vorm van lezen; je wordt gedwongen om heel goed na te denken over de betekenis van woorden en zinnen. Ik zie dat als ontspanning door inspanning, zoals wanneer je sport, en het maakt veel creativiteit los. Dat ervaar ik sowieso bij het lezen van poëzie.’
Waarom de keuze voor het boek Poems van Elizabeth Bishop? ‘Ze is erg goed in het beschrijven en waarnemen en tussen de regels door ervaar je de emotie. Mensen denken bij poëzie vaak aan intieme ontboezemingen en explosieve gevoelsuitbarstingen, maar dat hoeft natuurlijk niet, integendeel. Poëzie gaat vooral over taal en waarnemen in taal, met de blik een kwartslag gedraaid. Bishop geeft in haar gedichten zeker ruimte aan emoties, maar zij doet dat door nauwkeurig dagelijkse dingen en situaties te beschrijven en dat maakt de ontroering des te groter. Haar gedichten lijken misschien wat formeel en afstandelijk, maar juist dat vergroot hun zeggingskracht.’
Een van Van der Hoeks favoriete gedichten is Sestina, dat is naast de titel een dichtvorm waarbij de woorden aan het eind van de regel telkens terugkeren. ‘Het gedicht wordt verteld vanuit het perspectief van een klein meisje. Zij beschrijft de huiselijke dingen om zich heen als ze thee drinkt met haar oma. Er gebeurt niet zo veel, maar onderhuids wordt voelbaar dat de grootmoeder verdriet heeft, dat de ouders van het meisje afwezig zijn en dat zij geen eigen thuis heeft. Als je de biografie van Bishop kent, valt dat op zijn plaats. Maar die voorkennis hoef je niet te hebben om de emotionele werking die van het gedicht uitgaat te voelen. Het gedicht zit bovendien strak in de vorm, wat de ingehouden toon versterkt.’
Bishops bekendste gedicht is One Art, dat over verlies gaat. Van der Hoek: ‘One Art is geschreven als een villanelle, een andere strakke dichtvorm, waarin twee regels licht gevarieerd telkens herhaald worden. De ik in het gedicht somt een aantal zaken op die ze in haar leven verloren heeft met als conclusie: The art of losing isn’t hard to master. Maar de lezer gelooft dat al niet meer; de lijst van verloren zaken begint met lost door keys en eindigt met losing you, en dat laatste is wel degelijk een disaster, ook al beweert de ik van niet. Juist de quasi-luchtige ontkenning maakt One Art zo schrijnend. Het gedicht is heel bekend geworden, ook omdat het in een paar films voorkomt, zoals in de film In her shoes.’
Is de gedichtenbundel Poems ook voor jongeren interessant? Van der Hoek: ‘Nou, ik raad jongeren zeker aan om gedichten uit dit boek te lezen en in het algemeen om poëzie te lezen. Poëzie maakt je bewuster van de wereld om je heen, van jouw plek daarin en daarmee van je eigen bestaan. Gedichten zoals die van Bishop hebben hun aanleiding vaak in een wereld die ver weg of voorbij is, maar hebben tegelijkertijd iets universeels, iets dat ook geldt in het hier en nu. Poëzie kent trouwens heel veel verschijningsvormen. Poëzie zit bijvoorbeeld ook in liedteksten van Nick Cave – daar ben ik een groot fan van – en in teksten van hedendaagse singer-songwriters en in hiphop.’
