Hoe verminder je prestatiedruk? ‘Meer samenwerken en meer aandacht voor de mens achter de student’
Dat velen last hebben van prestatiedruk is inmiddels zelfs tot het kabinet doorgedrongen. Werkgevers, scholen en maatschappelijke organisaties worden opgeroepen om te helpen met het verminderen van stressfactoren. Maar waar te beginnen? Filosoof Toske Andreoli, die afstudeerde op het onderwerp studiestress, geeft alvast vijf aanbevelingen voor op de universiteit.
‘Studenten die in het bestuur van een studievereniging gingen, die vonden wij uitslovers toen ik in 2008 begon met studeren,’ zegt filosoof Toske Andreoli, schrijver van het boek De mooiste tijd van je leven? Een nieuwe kijk op studiestress. ‘Het was ambitieus, dat je dat óók nog deed. Het feit dat je studeerde, was genoeg. Maar nu is het de norm dat je minstens drie van zulke extra dingen naast je studie hebt gedaan.’
Excelleren als norm
Het is Andreoli’s korte illustratie van de omslag in de mentaliteit van studenten in de afgelopen jaren. In de tijd van de economische crisis werden banen schaars en de noodzaak om je te onderscheiden als sollicitant werd groter. Dat is volgens Andreoli een van de redenen voor deze verandering. Excelleren werd belangrijk, en deze gedachte is nu verankerd in het onderwijs op de universiteiten en in de hoofden van studenten.
In de regeringsaanpak staat geschreven dat de samenleving ingewikkelder is vormgegeven, hoge eisen stelt aan mensen en een grote nadruk legt op prestaties en zelfredzaamheid. Scholieren ervaren steeds meer druk op school, ongeveer 840.000 jongeren ervaren mentale uitdagingen en/of klachten en 1 op de 16 jongeren in Nederland is depressief.
Staatssecretaris Maarten van Ooijen: ‘De druk dat alles beter, sneller en cum laude moet, leggen we vooral onszelf en elkaar op. Je hoeft echt niet elke dag de beste versie van jezelf te zijn.’ Onderwijsminister Robbert Dijkgraaf maakte bovendien deze maand 15 miljoen euro vrij om onderwijsinstellingen te stimuleren om de mentale gezondheid van studenten tot hun prioriteit te maken, specifiek gericht op preventie en vroeg-signalering.
‘Het is goed nieuws dat de mentale gezondheid van studenten eindelijk op de agenda staat,’ laat Emma Buining van studentenvakbond Asva weten. ‘Het is wel ontzettend jammer om te zien dat het bindend studieadvies niet wordt benoemd in de plannen. Het is ingesteld om te kijken of studenten matchen bij hun studie, maar wordt gebruikt om studenten weg te sturen. Het meet enkel of een student het reguliere studeertempo heeft en houdt geen rekening met een eventuele ondersteuningsvraag. Het is tijd om de b uit het bsa te halen! Hopelijk worden de broodnodige veranderingen om de druk voor studenten te verlagen ook echt doorgevoerd en blijft het niet bij enkel woorden en aanbevelingen.’
Geen probleem van het individu
Andreoli vindt de toon van de kabinetsplannen veelbelovend, omdat het lijkt dat er nu minder gefocust wordt op het verbeteren van de weerbaarheid en mentale veerkracht van het individu, om ziekteverzuim te voorkomen. ‘Er zit een omkering in die ik zelf ook probeerde te maken met mijn boek: dit zijn geen individuele problemen, maar maatschappelijke. We moeten het dus ook groter oplossen.’
Het kabinet wil dus nu samen met onderwijsinstellingen gaan kijken wat er gedaan kan worden om de mentale gezondheid van jongeren te verbeteren. Andreoli doet alvast vijf aanbevelingen die veranderd kunnen worden op de universiteit om de prestatiecultuur te veranderen.
- Stop met Honours-trajecten.
‘Ze zijn gebaseerd op de verkeerde drijfveren: ze worden niet vanuit de inhoud aangeprezen, maar vanuit het idee dat je met zo’n diploma laat zien dat je een heleboel werk aankunt. Zo van: “Dan komt er iets op mijn cv, dan ben ik weer beter dan een ander”. Ik vind het een treurige suggestie dat je geen diepgang of verbreding in het gewone aanbod zou kunnen vinden.’ - Richt meer op samenwerken in plaats van concurrentie.
‘Inhoud en kwaliteit kun je samen bereiken, zonder dat er focus ligt op hoe jij daar persoonlijk op wordt afgerekend. Groepswerk wordt gehaat, maar universiteiten zullen moeten gaan experimenteren met nieuwe samenwerkingsvormen die bij academisch onderzoek passen.’ - Ondersteun docenten pedagogisch.
‘Hoe help je zo’n ontwikkelende student? Hoe draag je uit dat je fouten mag maken? Ik kreeg in college het idee dat het erom ging wie de slimste vraag stelde. De docent gaf dan commentaar of de vraag goed was of niet. Dat soort pedagogische momenten zijn veelzeggend.’ - Zorg voor minder selectie aan de poort.
‘Het exclusieve idee dat een onderwijsinstelling mag selecteren wie wordt toegelaten, zelfs al voor gewone masters, dat vind ik niet te rijmen met hun publieke taak. Het gaat weer om beter zijn dan anderen. We hebben bepaald dat een 6 een voldoende is, en nu moet je ineens een 7 hebben voordat je verder mag. Zo werkt dat niet, je kunt niet een grens waarbinnen je dingen accepteert steeds verder verleggen.’ - Creëer ruimte voor de ontwikkeling van studenten als mens, niet puur en alleen op academisch vlak.
‘Nu gaat het om het beeld van een snelle, excellente student die heel veel verschillende dingen heeft gedaan. Er is geen ruimte om uit te zoeken waar jouw plek straks is, na je studie. Vroeger gingen studenten bijvoorbeeld uit zichzelf een politiek pamflet schrijven, omdat ze het gewoon leuk vonden. Er zou tijd moeten komen om ogenschijnlijk doelloze dingen te doen, waardoor je kunt onderzoeken wat jij prettig en interessant vindt.’
Andreoli noemt ook het afschaffen van het BSA, een goede basisbeurs en betaalbare huisvesting als belangrijke randvoorwaarden die een hoop gaan schelen en waar ook de regering deels zelf een verschil in kan maken. ‘Het haalt tijdsdruk tijdens je studie weg, doordat er geen noodzaak is om veel te moeten werken, wat studenten nu wel moeten doen.’
Geen rat race op de uni
Ze sluit zich aan bij het idee dat er een grote rol weg is gelegd voor de onderwijsinstellingen. ‘Ik denk dat universiteiten vanuit hun wettelijke taak het recht en de plicht hebben om hun studenten meer te beschermen tegen de prestatiecultuur. Zij hoeven die rat race van de buitenwereld niet per se ook onverkort op hun studenten los te laten.’
Toch denkt ze dat er eerder iets verandert in die wereld buiten de universiteit dan intern, als ze kijkt naar hoe de onderzoekswereld werkt en de manier waarop universiteiten omgaan met personeel. ‘Ik zie dat de maatschappelijke wind al anders gaat waaien.’
