Rector Karen Maex: ‘Universiteit moet meer luisteren, en gesprek aangaan’
‘Onze samenleving verandert, maar de universiteit verandert niet heel snel mee.’ Dat schrijft rector magnificus Karen Maex in de speech die ze schreef naar aanleiding van de dies natalis van de universiteit. Ze pleit ervoor dat universiteiten zich op een andere manier tot de samenleving moeten gaan verhouden. ‘Niet door voornamelijk te poneren, maar door te luisteren.’
De UvA viert vandaag haar 390e verjaardag, maar erg feestelijk was de viering door de coronamaatregelen niet. De geplande diesviering in het Scheepvaartmuseum kon niet doorgaan en werd vervangen door een onlineprogramma met speeches, gesprekken en de uitreiking van de eredoctoraten aan econoom Ngozi Okonjo-Iweala en immunologen Ugur Sahin en Özlem Türeci.
Voordat zij hun eredoctoraten ontvingen was Maex opvallend scherp over het niet vrijgeven van de patenten op het coronavaccin door onder meer Pfizer, waarvoor Sahin en Türeci werken: ‘Het is onverantwoord en onaanvaardbaar dat vaccins en medicijnen niet voor iedereen toegankelijk zijn en dat publieke waarden ondergeschikt gemaakt worden aan winstbejag. Zeker in een pandemie’.
Digitalisering en complottheoriëen
Het thema van de dies – digitalisering en complottheorieën – kon bijna niet actueler zijn. Waar rector magnificus Karen Maex in haar vorige diestoespraak pleitte voor het belang van onafhankelijke kennis in de digitale wereld, scheen ze dit keer haar licht op de keerzijde van digitalisering. Ze sprak in een korte vooraf opgenomen toespraak over de gevaren van complottheorieën en filterbubbels.
Wat volgde was een tafelgesprek met politicoloog Eefje Steenvoorden en communicatiewetenschapper Michael Hameleers over het wantrouwen in onder meer politiek, media en wetenschap. Volgens Hameleers is het belangrijk dat wetenschappers duidelijker en transparanter communiceren, bijvoorbeeld wanneer er nieuwe inzichten zijn. ‘Dat ontbreekt nu heel erg vaak in wetenschapscommunicatie.’
Dialoog
Hij vervolgde dat er veel te winnen is bij een dialoog. ‘We moeten in ons onderzoek betrekken wat er ten grondslag ligt aan wantrouwen in de wetenschap en erkennen dat er voedingsboden is voor wantrouwen.’ Volgens Steenvoorden is het ook belangrijk om te communiceren wat wetenschap is. ‘Meningen lijken feiten te worden. Ik denk dat de academie een taak heeft om uit te leggen wat we zeker weten en wat niet, en wat dat betekent.’
In een uitgebreidere versie van de speech van Maex stelt ze dat wanneer verschillende groepen binnen de samenleving ‘gescheiden informatiestromen’ krijgen, dat kan leiden tot ‘een gebrek aan dialoog tussen die groepen’, waardoor ‘mensen uit elkaar drijven met mogelijk desastreuze gevolgen’. Hoe moet de universiteit zich staande houden in dit speelveld, en kan ze ook bijdragen aan een oplossing?
Actiever aanwezig in het debat
Ja, stelt Maex in haar speech. ‘We kunnen klagen over filterbubbels of over mensen die ons niet geloven. We kunnen bezwaar maken tegen het feit dat sommige mensen andere feiten hanteren,’ schrijft ze. ‘We kunnen het vervelend vinden dat kennis niet zomaar aangenomen wordt. Maar dat heeft allemaal weinig zin.’
‘Om het vertrouwen in de wetenschap te bestendigen zullen wij nog actiever aanwezig moeten zijn in het maatschappelijk debat, en rekening moeten houden met “de ander” in de wijze waarop wij communiceren,’ adviseerde Maex. ‘We moeten niet alleen feiten zenden – zoals ik al zei overtuig je daarmee niet. We moeten ook luisteren, het gesprek aangaan.’
Daaruit voortvloeiend schrijft Maex dat de wetenschap ‘begrijpelijke communicatie’ moet belonen. ‘En niet door te denken: “die ander snapt er niets van”, maar door die ander te snappen.’
De uitgebreide speech die Karen Maex schreef is hier (in het Engels) te lezen.
