Van Engelshoven: signalen over grensoverschrijdend gedrag op onderwijsinstellingen ‘zorgelijk’
Er is een stijgend aantal signalen over sociale onveiligheid en een afnemend animo voor medezeggenschap, signaleert de Inspectie voor het Onderwijs. Dat zijn gevaren voor het ‘instellingsklimaat’ op universiteiten. Volgens demissionair minister Ingrid van Engelshoven (Onderwijs, Cultuur & Wetenschap; D66) is dat nog geen reden om direct in te grijpen op universiteiten.
Van Engelshoven vindt dat de overheid ‘een ondergrens bewaken’ moet. Dat schrijft zij in een brief aan de Eerste en Tweede Kamer. Ze reageert daarmee op een rapport van de Inspectie van het Onderwijs. Naar aanleiding van een motie van Kamerleden Van der Molen (CDA) en Paternotte (D66) in februari vorig jaar vroeg Van Engelshoven de inspectie onderzoek te doen naar de manieren waarop hogeronderwijsinstellingen persoonlijke ontplooiing en maatschappelijk verantwoordelijkheid bevorderen bij studenten. Onderwijsinstellingen hebben wettelijk de opdracht om die zaken te stimuleren; daarmee worden kritische mensen opgeleid die ‘maatschappelijke omstandigheden en ethische overwegingen mee te laten wegen in hun oordeelsvorming’, is het idee. Onderwijsinstellingen mogen zelf invulling geven aan deze taak.
De inspectie heeft jaarverslagen en websites van de onderwijsinstellingen bestudeerd, een rondetafelbijeenkomst georganiseerd met bestuurders van hogeronderwijsinstellingen en een enquête gehouden onder studenten. De resultaten zijn opgetekend in een rapport. Volgens de inspectie bestaan binnen onderwijsinstellingen tal van initiatieven op het gebied van persoonlijke ontplooiing en maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef. Voorbeelden zijn de Academie van de Stad in Amsterdam die zich met studenten bezighoudt met armoede, duurzaamheidsinitiatief New Energy Coalition van de Rijksuniversiteit Groningen, het bordspel Katendrecht in beeld van de Hogeschool Rotterdam over inclusie en kansenongelijkheid en de leerlijn Professionalisering van de Radboud Universiteit Nijmegen, die persoonlijke ontplooiing moet stimuleren.
De initiatieven zijn echter niet altijd voldoende zichtbaar. Zo stelt de inspectie dat slechts de helft van de studenten zich zou herkennen in het beeld dat onderwijsinstellingen aandacht schenken aan persoonlijke ontplooiing en maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef. Ook wijst de inspectie op een dalende trend in deelname aan medezeggenschapsverkiezingen en op een toename van het aantal signalen aangaande sociale veiligheid op onderwijsinstellingen.
Toezicht op discriminatie
Volgens Van Engelshoven is het instellingsklimaat belangrijk als het gaat om ontplooiing en verantwoordelijkheidsbesef: het klimaat is enerzijds ‘voorwaardelijk voor de bevordering ervan’ en anderzijds ‘een uitdrukking van vaardigheden die docenten en studenten in dat opzicht uitoefenen’, aldus de minister. Ze stelt dat de overheid wat betreft het instellingsklimaat allereerst een rol heeft in de aanpak van discrimatie – dat is ‘onacceptabel’, zegt zij, en als een instelling ‘ernstig verzaakt in het bevorderen van maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef’ kan de minister in het ergste geval besluiten dat de instelling geen graden meer mag verlenen. Een Commissie beoordeling uitingen maatschappelijk verantwoordelijkheidsbesef moet hierop toezicht houden. In 2019 kreeg een onderwijsinstelling al een waarschuwing van de Commissie.
Het tweede punt waarin de overheid volgens Van Engelshoven een opdracht heeft is sociale veiligheid: de sociale, psychische en fysieke veiligheid van studenten en medewerkers mogen niet door handelingen van anderen worden aangetast, zo stelt ze in de brief. Van Engelshoven noemt recente meldingen over ervaringen van vrouwelijke promovendi en signalen over grensoverschrijdend gedrag in kunst- en modeonderwijsHet ging onder meer mis bij het Amsterdam Fashion Institute (Amfi), toonde HvanA aan. ‘zorgelijk’. De Inspectie start dit jaar met een onderzoek naar sociale veiligheid, eerst binnen genoemde sectoren, daarna binnen andere.
‘Bij vorming horen lastige gesprekken’
Verder noemt de minster vrijheid van meningsuiting als belangrijke factor voor het instellingsklimaat. Volgens de Inspectie voelt 86 procent van de bevraagde studenten zich vrij om in de opleiding of onderwijsinstelling een mening te uiten, maar, zegt de minister, onder vrijheid van meningsuiting valt ook academische vrijheid. ‘Docenten moeten in vrijheid hun onderzoek kunnen doen [...] ook wanneer dat gevoelige onderwerpen betreft of wanneer studenten zich daar moeilijk in kunnen vinden. [...] Bij vorming horen ook confrontatie, debat en lastige gesprekken.’
