UvA-onderzoeker Hanco Jürgens: ‘Als Scholz wint heeft dat ook gevolgen voor onze regering’
Aan het tijdperk-Merkel komt na komende zondag een einde nu zij na zestien jaar niet meer deelneemt aan de Bondsdagverkiezingen. Historicus Hanco Jürgens van het Duitsland Instituut (DIA) volgt de verkiezingen op de voet. ‘In Duitsland wordt meer verantwoordelijkheid gevoeld om te regeren dan in Nederland.’
We spreken Hanco Jürgens telefonisch als hij op de Autobahn rijdt tussen het stadje Sankt Wendel in de deelstaat Saarland, en Bonn. Hij heeft net een bijeenkomst bijgewoond van partijprominenten van de CDU en nu rijdt hij naar Bonn, waar SPD-lijsttrekker Olaf Scholz spreekt. De laatste staat inmiddels aan kop in de peilingen, maar een nek-aan-nek race met de CDU is nog steeds mogelijk, terwijl Annalena Baerbock, lijsttrekker van de Groenen, inmiddels op forse achterstand staat, terwijl ze twee maanden geleden nog een riante uitgangspositie had. De stembureaus openen zondagmorgen om acht uur.
Hoe was het in Sankt Wendel?
‘Het was ontzettend spannend om de partijprominenten van de CDU bij elkaar te zien. Er was natuurlijk lijsttrekker Armin Laschet, maar ook Peter Altmeier, Annegret Kramp-Karrenbauer en de minister-president van Saarland Tobias Hans. Wat ik daar zag was het gebrek aan elan voor Laschet. Hij werd in elk geval niet bijster enthousiast ontvangen door de anderen. Laschet is een echte Rijnlander, een katholieke Landesvater die van carnaval houdt. Hij heeft een conservatieve, provinciaalse uitstraling, geeft eens een schouderklopje, lacht eens wat, maar een goed en begenadigd spreker is hij niet. Nu ben ik op weg naar Bonn, waar SPD-lijsttrekker Olaf Scholz spreekt. Hij staat nu aan kop in de peilingen.’
Dat lijkt vooral te danken aan de misstappen van Groenen-lijsttrekker Annalena Baerbock, die een paar maanden terug nog fier aan kop ging.
‘Deels heeft Scholz zijn plaats in de peilingen inderdaad aan haar misstappen en de onenigheid binnen de CDU/CSU te danken. De fouten die zij heeft gemaakt hebben denk ik te maken met onervarenheid. Zo zie ik ook de plagiaatkwestie. Een door de wol geverfd politica had dat niet zo gedaan. Haar concurrent binnen de Groenen, Robert Habeck, had al vier boeken geschreven, dus moest ze ook snel een boek schrijven. Het werd knip- en plakwerk waarmee ze haar cv opleukte. Zoiets is in Duitsland totaal onacceptabel. Een bondskanselierschap kan zij nu helemaal vergeten.’
Maar Scholz heeft toch ook wel eigen verdiensten?
‘Zeker wel! De SDP straalt momenteel eenheid en duidelijkheid uit en de partij heeft een heldere boodschap en een uitgebreid pakket aan maatregelen dat men wil nemen. Hij presenteert zich bovendien als de laatste representant van het kabinet-Merkel en haalt daarmee de angel uit elk debat. Hij verdedigt het CDU-beleid van de afgelopen jaren, een tactiek die hij van Merkel heeft afgekeken: die omarmde altijd haar tegenstanders door met SPD-beleid te pronken. Dat doet Scholz nu omgekeerd. Heel slim.’
Zijn er nog steeds (grote) electorale verschillen tussen Oost- en West-Duitsland?
‘Die verschillen zijn nog steeds heel groot. De Groenen en de liberale FDP doen het relatief goed in het Westen en de uiterst linkse partij Die Linke en de uiterst rechtse Alternative für Deutschland (AfD) doen het goed in het Oosten. Gelijktijdig zijn er zondag ook deelstaatverkiezingen in Berlijn én in de oostelijk deelstaat Mecklenburg-Vorpommern, waar de SPD het goed doet in de peilingen.’
En dan begint ook in Duitsland een kabinetsformatie. Wie gaan daar aan meedoen, denk je?
‘Er zijn allerlei combinaties van drie partijen mogelijk, maar dan moeten partijen wel met elkaar willen samenwerken. De CDU wil wel in zee met de FDP, maar daar moeten de Groenen dan bij, en het is de vraag of zij dat willen. De SPD wil wel met de Groenen regeren, maar dan hebben ze de FDP nodig om een meerderheid te krijgen. Als dat allemaal niet lukt zou ook nog een grote coalitie kunnen van SPD en CDU, die nu ook regeert. Het gaat nog een hele puzzel worden, maar ik vermoed wel dat Scholz bondskanselier wordt.’
Kan de formatie daar in net zo’n puinhoop ontaarden als in Nederland?
‘Dat denk ik zeker niet. In Duitsland wordt, ook om historische redenen, veel meer verantwoordelijkheid gevoeld om te regeren dan in Nederland. Democratie en bestuurbaarheid gaan in Duitsland samen. Zoiets als wat in Nederland momenteel gaande is zou in Duitsland als zeer zorgelijk worden gezien.’
Hebben wij als Nederland nog belang bij de ene of de andere Duitse coalitieregering?
‘Dat is een interessante vraag. Rutte en Hoekstra hebben de laatste jaren een tamelijk zuinig EU-beleid gevoerd, waarbij Merkel hen niet al teveel in de weg liep. Dat ligt bij de kandidaat-bondskanseliers van dit moment heel anders. Ze hebben allemaal voorstellen gedaan om de EU te hervormen die verder gaan dan Merkel ooit heeft gedaan. Scholz wil bijvoorbeeld besluiten in de EU nemen met gekwalificeerde meerderheden en Baerbock wil Europa zelfs omvormen tot een federale staat. Het is dus niet zeker dat Rutte en Hoekstra – als ze tenminste in een nieuwe regering komen – hun zuinige EU-beleid kunnen voortzetten. De kans is groot dat Duitsland hen daarin niet steunt.’
