Een jaar persconferenties: ‘Communicatie over gezondheid is meer dan de dinsdagavond’
.jpg)
Een jaar geleden schudde Mark Rutte onhandig de hand van Jaap van Dissel na de eerste coronapersconferentie. Met hoogleraar gezondheidscommunicatie Julia van Weert, lid van de wetenschappelijke adviesraad van de RIVM Corona Gedragsunit, kijken we naar een jaar persconferenties. ‘In de zomer is een grote fout gemaakt.’
In een jaar tijd is er veel veranderd in welk verhaal er wordt verteld en hoe, zegt Van Weert. ‘Als ik erop terugkijk dan was het vorig jaar in maart wel makkelijker. De situatie was dat niet, maar het verhaal wel. In een verhaal laat je de samenhang zien tussen de afwegingen van verschillende perspectieven, het medische, economische, of psychische perspectief bijvoorbeeld. Vorig jaar maart was er een duidelijk medisch verhaal, als antwoord op een grote dreiging. Er werd een Outbreak Management Team (OMT) in het leven geroepen. Het was een crisisverhaal.’
Wat de eerste persconferenties ook kenmerkten waren de onhandigheden. ‘Er werden nog veel fouten gemaakt tijdens de persconferenties, zoals Rutte die handen schudt, of de verwarring over groepsimmuniteit. Maar al waren er steeds meer principes van goede communicatie terug te zien in de persconferenties, zoals het benadrukken dat we dit samen doen, en het benadrukken van expertise door Jaap van Dissel te laten spreken. Hij was er in begin vaak bij om autoriteit over te brengen, en te laten zien dat het beleid op wetenschap berustte.’
Stilte in de zomer
Na deze eerste fase van de crisis, namen de besmettingscijfers tegen de zomer af. ‘Samen met de maatregelen werden ook de persconferenties en andere communicatieuitingen afgeschaald, en dat is een grote fout geweest. Er werd veel gesproken over de tweede golf die we in het najaar zouden hebben, maar die leefde eigenlijk in de zomer al op. De communicatie bleef toen ontzettend achter. Toen het echt begon te rommelen in de media werd Ferd Grapperhaus nog een keer opgetrommeld om een kort persmoment te houden. Maar van goede communicatie konden we niet spreken.’
Hoewel er veel aandacht is voor de persconferenties, vindt Van Weert dat er eerder meer aandacht had moeten komen voor andere media. ‘Vooral na de zomer wilde ik als communicatiewetenschapper zien dat er meer kanalen werden ingezet om meer groepen te bereiken. Eigenlijk wil je dat je, waar je ook komt, met de boodschap van de overheid wordt dood gegooid, bij wijze van dan. Alleen dan bereik je iedereen. Een persconferentie is één ding, maar communicatie van overheid tot burger is veel meer dan dat.’
TikTok en Instagram
Dat de communicatie op dat vlak beter kan, werd van Weert duidelijk toen haar dochter van 23 pas geleden verbaasd reageerde op de één-persoon-op-visitemaatregel. Van Weert vertelt het lachend: ‘Ze had geen idee, terwijl die maatregel al een paar weken zo is. Veel jongeren krijgen de persconferenties simpelweg niet mee, net als veel migranten die de taal niet spreken. Daarvoor zijn andere communicatiemiddelen nodig. Voor jongeren is het inzetten van Instagram en TikTok bijvoorbeeld belangrijk. Voor migranten is het van belang om op zoek te gaan naar sleutelfiguren die hen van informatie voorzien.’
Naast de middelen die worden ingezet, moet de inhoud van de communicatie in de huidige fase van de coronacrisis anders volgens Van Weert. ‘Wat nu vooral van belang is, is dat er wordt geschakeld naar een ander verhaal. Niet meer naar “even volhouden“. Dat werkt niet meer, niet als het al een jaar duurt. Intussen zijn ook veel neveneffecten zichtbaar waar het kabinet ook niet omheen kan. Daarom moet er een completer verhaal worden verteld, waarin je ook laat blijken dat je je baseert op expertise uit de maatschappelijke hoek en niet alleen op het OMT.’
Nieuw verhaal
Dat nieuwe verhaal zagen we maandag voor het eerst in de persconferentie, vertelt ze. ‘Het perspectief en de hoop kwamen duidelijker naar voren. Het eerdere verhaal van angst en dreiging is nog wel realistisch, maar het slaat niet meer aan bij de mensen. Ik denk dat Nederlanders maandag de televisie met een beter gevoel hebben uitgezet dan bij de vorige persconferentie . Hoewel er feitelijk bijna niets is veranderd in de maatregelen, was de toon optimistischer.’ Zelf noemt Van Weert de versoepelingen al een tijd liever ‘verbeteringen’. ‘Dat klinkt prettiger en dat heeft Rutte gisteren ook begrepen volgens mij. Hij noemde het niet versoepelingen, maar aanpassingen.’
Hoewel de nieuwe insteek van Van Weert ‘een flinke voldoende’ krijgt, is er zeker nog ruimte voor verbetering. ‘Het langetermijnperspectief, het leven na de zomer, dat miste ik nog. Terwijl ze daar wel mee bezig zijn. Ze hebben dialoogtafels met allerlei groepen deskundigen, field labs, plannen met preventief sneltesten. Vertel dat. Maar misschien laten ze nog iets over voor de volgende keer.’
