‘Ik zat op mijn eigen wc kleine hoestdruppeltjes te meten’
Zijn onderzoek naar de rol van aerosolen bij de verspreiding van het coronavirus werd wereldnieuws. Natuurkundige Daniel Bonn, hoogleraar complexe vloeistoffen, is net zoals jij UvA’er van het Jaar. ‘Wetenschap doe je niet alleen, de interactie met collega’s is belangrijk.’
‘Voor mij was dit jaar net als voor ieder ander persoon een heel raar jaar. Maar ik heb wel het geluk gehad dat ik ontzettend veel heb kunnen leren over aerosolen en corona. Op dat gebied ben ik op mijn wenken bediend door de pandemie.
Zorgen over beademingsapparatuur
Mijn onderzoek naar de rol van aerosolen – miniscule druppeltjes die iedereen produceert bij het hoesten of praten – bij coronabesmettingen begon met een vraag vanuit het Amsterdam UMC. De intensive care van het AMC had een bepaald soort beademingsmasker waarbij de mogelijkheid bestond dat aerosolen konden vrijkomen en zocht iemand die een methode had waarmee je dit kon meten. Het ziekenhuis was heel bezorgd dat verplegend personeel of dokters ziek zouden worden door de druppeltjes die bij het gebruik van de beademingsapparatuur konden verspreiden.
Ik werk al jaren aan sprays en ik had net een apparaat bedacht waarmee ik de dichtheid van sprays kan meten. Dat wilde ik gebruiken om te kijken naar sprays die de landbouw gebruikt, bijvoorbeeld om pesticiden te sproeien. Met dat apparaat kun je ook uitstekend aerosolen zien.
Uit de testen van mij en mijn collega’s blijkt dat die beademingsmaskers van het AMC zonder enig probleem gebruikt kunnen worden. Het duurde even voordat we dat wisten, omdat we voor het onderzoek eerst toestemming van de medisch ethische toetsingscommissie moesten hebben. Toen die toestemming er eenmaal was, lagen er geen Covid-patiënten meer op de intensive care. Maar inmiddels hebben we die metingen wel kunnen doen, want helaas kwamen er weer Covid-patiënten op de ic.
Thuis meten
Naast het onderzoek naar de beademingsmaskers hebben we metingen gedaan in huis, op kantoor en op publieke locaties, zoals op Schiphol of in de trein. We konden meestal niet in het lab terecht. Gelukkig mochten we tot de lockdown van vorige week we wel weer mondjesmaat naar het lab; er mochten toen maximaal twee mensen in een lab zijn. Maar je kunt moeilijk samen lunchen of samen even goed discussiëren. We kunnen niet alles doen wat we willen, dat is niet efficiënt.
Al dat thuiswerken is over het algemeen niet zo leuk. In het begin had je voornamelijk het gevoel dat je ontzettend veel deed op een dag, maar nu begint het behoorlijk vervelend te worden.
Wetenschap doe je niet alleen. Het is heel belangrijk om interactie met collega’s te hebben en hulp van ze te krijgen. Dat is toch anders via Zoom. Ook de interactie die ik met mijn studenten heb is zakelijker en minder vrolijk. En die vrolijkheid is juist zo belangrijk.
Gelukkig kunnen we de meetapparaten wel overal gebruiken. Ik heb ze nu gewoon thuis naast me staan. Een aantal studenten heeft ook wat simpele experimenten mee naar huis genomen.
Risico kleine hoestdruppeltjes
Het is wel vreemd om thuis onderzoek te doen. Ik zat met mijn meetapparaat op mijn eigen wc om te kijken of ik die aerosolen kon meten. Dat is natuurlijk gek. Maar door op verschillende plekken te meten kon ik wel goed zien dat kleine hoestdruppeltjes heel lang blijven hangen in een ruimte. In mei publiceerden we daar een artikel over. Hierin staat onder meer beschreven dat goede ventilatie belangrijk is om het risico op besmetting te verkleinen. Het duurde even voordat dit onderzoek de juiste aandacht kreeg; in juli pakte de WHO (World Health Organization) het op en beaamde de organisatie dat er meer onderzoek naar aerosolen nodig is.
Dat was aan de ene kant heel fijn, omdat het betekent dat het risico van kleine hoestdruppeltjes bij coronabesmettingen wordt onderkend. Maar anderzijds was het raar omdat het lang duurde voordat er maatregelen – zoals het dragen van mondkapjes – kwamen. Allerlei andere maatregelen tegen de verspreiding van grote druppels, waaronder handen wassen en social distancing, golden wel al snel. Als je consequent bent, zeg je niet eerst dat aerosolen een mogelijke route van besmetting zijn en tref je vervolgens geen maatregelen.
Helpen met wetenschappelijke informatie
Ik hoop dat mede door ons onderzoek duidelijk is geworden dat we rekening moeten houden met de kleine druppeltjes. Inmiddels laat de mediatool van UvA-persvoorlichting, LexisNexis Newsdesk, zien dat er nog nooit een UvA-onderzoek wereldwijd zoveel aandacht in de geschreven pers heeft gekregen.
Mijn collega’s en ik proberen zo goed als we kunnen nuttige informatie in deze pandemie aan te dragen. Zo hebben we een risicoanalyse geschreven waardoor je aan de hand van metingen en een berekening kunt zeggen of je gewoon naar je werk kunt gaan zonder dat daar een onaanvaardbaar risico aan kleeft. De berekening geeft weer hoe lang je met een ziek iemand in een bepaalde ruimte kunt zitten zonder dat er kans is dat je ziek wordt.
Verder proberen we samen met andere wetenschappers via een website de laatste wetenschappelijke inzichten over corona te inventariseren, samen te vatten en publiek beschikbaar te maken. We hopen dat die informatie uiteindelijk het OMT (Outbreak Management Team) bereikt en helpt bij het beleidsadvies.
Als je een land bent met een van de beste wetenschappen ter wereld, dan wil je die ook kunnen gebruiken als je beleid moet maken voor een pandemie. Wanneer je het bijvoorbeeld hebt over neusmondmaskers, moet je de laatste inzichten uit de literatuur beschikbaar hebben om goede beleidsbeslissingen te kunnen nemen. Wetenschappelijk gezien staat het voordeel van die mondkapjes al maanden vast: het helpt gewoon. Toch is er discussie over. Maar het is niet aan ons om iets over beleid te zeggen, we willen vooral helpen.
Aerosolen niet alleen belangrijk bij coronabesmettingen
We hebben ontzettend veel reacties op ons onderzoek over aerosolen gehad. Allerlei mensen maken zich zorgen over aerosolbesmettingen. Ik ben nu onder meer met Acta (Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam) bezig met onderzoek naar de kleine druppeltjes in tandartspraktijken. De WHO zegt eigenlijk dat de tandartsen alleen voor noodgevallen bezocht mogen worden. Dat is nogal wat om te vermelden.
Ook ben ik een leuke samenwerking met het Erasmus MC begonnen. Daar zitten dermatologen die een inspuitapparaatje gebruiken om een hele dunne vloeistofstraal door de huid heen te spuiten. De vloeistof komt niet altijd helemaal door de huid heen waardoor je aerosolen krijgt. Dat medicijn mag je eigenlijk niet inademen, dus vrijgekomen druppeltjes kunnen risicovol zijn.
Dit onderzoek heeft niets te maken met Covid-19, maar in feite zijn aerosolen overal belangrijk. Ik ben dan ook veel drukker dan voorheen. Al was het maar vanwege al die journalisten.’
