Niks meer missen?
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!
Foto: John Cameron (Unsplash)
actueel

‘Mensen zijn bang en willen van hun angst af, bijvoorbeeld door te hamsteren’

Maureen Blankestijn,
26 maart 2020 - 13:36

Angst, stress en sociale isolatie die onlosmakelijk verbonden zijn aan de coronacrisis leiden tot asociaal gedrag dat onverklaarbaar lijkt. Volgens hoogleraar affectieve processen en emotie Agneta Fischer ligt daaronder dat de mentale gezondheid bij sommigen onder druk komt te staan. ‘We zijn nu wel mooi solidair met z’n allen, maar dat kan op den duur nog wel eens veranderen.’

Afgelopen weekend waren er veel foto’s te zien van drukbezochte parken, stranden en bossen, terwijl het advies was om binnen te blijven. Op het eerste gezicht gaat het om een grote groep mensen die maling heeft aan de regels. Maar Agneta Fischer, naast hoogleraar ook decaan van de Faculteit der Maatschappij- & Gedragswetenschappen, denkt niet dat het opzettelijk ongehoorzaam gedrag is. ‘Ik denk dat de motieven van mensen om naar buiten te gaan voor hun gevoel niet indruisen tegen de regels. Iedereen maakte individuele keuzes, bijvoorbeeld om even de kinderen rond te laten rennen.’ Dat mensen bij het zien van de drukte geen ommekeer maken, is volgens Fischer gebaseerd op de redenering ‘iedereen hier doet het, dus het zal wel niet tegen de regels ingaan’. ‘Er zat dan ook veel ruimte in de regels die dat weekend nog golden.’

Foto: Dirk Gilissen
Agneta Fischer

Terug in hun hok

Omdat het ongehoorzame gedrag van mensen eerder te maken heeft met naïviteit dan met opzet, verwacht Fischer dat de strenge en belerende toon van Rutte wel aan zal slaan. ‘Het is denk ik slim om het te bestempelen als asociaal gedrag. Zo stuurt Rutte mensen terug hun hok in.’ Wel erkent ze het risico dat mensen averechts reageren omdat ze niet gediend zijn van zo’n toon. ‘Maar toch verwacht ik vooral het positieve effect ervan te zien omdat de regels zijn ingegeven door een sociale motivatie en een collectieve verantwoordelijkheidsplicht. Daarom worden de regels niet gemotiveerd met een ‘daarom’ en ‘omdat ik het zeg’, want dat zou niet werken.’ Het straffen van ongewenst gedrag door middel van boetes is vooral een stok achter de deur, stelt Fischer.

 

Ander opmerkelijk gedrag, zoals hamsteren, is volgens Fischer te verklaren door de omgangsmechanismen die mensen hanteren voor angstgevoelens. ‘Mensen zijn bang en willen graag van hun angst af. Dus gaan ze op zoek naar zekerheid. Een manier is om bijvoorbeeld veel informatie op te zoeken over de dreiging. Vaak geloven mensen hierdoor veel meer – of alles – wat ze lezen, ook fake news. Andere vormen van controle uitoefenen op de situatie waar je geen grip op hebt, zijn jezelf regels stellen waar je je aan kan houden. Ook hamsteren is een voorbeeld van mensen die zekerheid proberen te creëren. De dreiging wordt hiermee echter niet weggenomen. Dus gaat het om schijncontrole.’

‘Hamsteren is een goed voorbeeld van zekerheid proberen te creëren’

Extra bronnen van stress

Hoelang we deze quarantaine nog vol kunnen houden als sociale wezens, durft Fischer niet te zeggen. ‘Ik kan moeilijk een aantal dagen stellen voor hoe lang deze situatie nog houdbaar is voor mensen. Dat verschilt ook heel erg per persoon.’ Ze noemt thuis werken met kinderen, zorgen voor oudere ouders of een inkomensdaling als extra bronnen van stress. Deze toename in stress kan op den duur wel leiden tot meer frustratie en meer ruzie. ‘We zijn nu wel mooi solidair met z’n allen maar dat kan op den duur nog wel eens veranderen.’

 

Al eerder hadden crises een groot effect op de sociale omgang, vertelt Fischer. ‘Na 9/11 zagen we veel negatieve maatschappelijke gevolgen. Moslims werden gediscrimineerd en we zagen een toename van nationalisme. Nu zal dat met het virus niet het geval zijn, omdat het geen etniciteit heeft. Maar als mensen bang of gestrest zijn, dan vallen ze terug in vertrouwde waarden en patronen. Ze zijn op zoek naar de warmte van vroeger, toen alles nog zeker was en zoeken bijvoorbeeld hun familie op. Dit kan zich ook uiten in een toename van stereotypering en meer voor de eigen groep willen zorgen.’

‘Waar dat mogelijk is, moeten we ons ontfermen over mensen met angstgevoelens of depressieve klachten’

Basalere dingen als hand schudden en dichter bij elkaar staan dan anderhalve meter zullen wel snel weer deel zijn van onze sociale omgang. Maar de impact van deze crisis moet niet worden onderschat, stelt Fischer. ‘Het is een enorme inbreuk op onze normale manier van doen. Ik verwacht dat we meer zullen reflecteren op onze omgang met elkaar en met de wereld met betrekking tot het milieu. Misschien komen veel mensen wel tot het inzicht dat het allemaal niet hoeft zoals het ging.’

 

Leven blijven reguleren

Maar ook op de korte termijn zijn er al effecten merkbaar die de sociale isolatie met zich meebrengt, denkt Fischer. Hoewel het geen complete isolatie is, kan het wel een groot effect hebben op de mentale gezondheid van mensen. ‘Om die reden is een dagindeling, doelen stellen en in contact blijven met mensen die je helpen bij het reguleren van je leven heel belangrijk.’

 

Deze tips om de thuisquarantaine door te komen, komen niet per toeval overeen met tips die helpen bij een depressie. ‘Voor mensen met angststoornissen, depressieve klachten of andere psychische aandoeningen zijn dit geen makkelijke tijden. Deze mensen lopen in thuisisolatie een verhoogd risico op klachten ten opzichte van mensen die een gezonde psychische weerstand hebben. Ze komen namelijk makkelijker in een negatieve cirkel terecht dan anderen en quarantaine kan dit bevorderen. In dat opzicht zou je kunnen stellen dat er ook een mentale risicogroep is in de coronacrisis. Waar dat mogelijk is, moeten we ons dan ook ontfermen over deze mensen.’