‘Het vinden van een effectief vaccin zal nog minstens een jaar duren’
Premier Mark Rutte sprak maandagavond in zijn televisietoespraak over het bereiken van zogenaamde ‘groepsimmuniteit’. Hoewel het niet het doel van de maatregelen is, kan het wel een gevolg zijn. UvA-hoogleraar virologie Rogier Sanders weet er alles van: ‘Een volledige quarantaine van een gebied is geen goede langetermijnoplossing. Als de thuisisolatie vervolgens wordt opgeheven, kan het virus zich opnieuw verspreiden.’
Wat is groepsimmuniteit?
‘Met groepsimmuniteit bouw je als het ware een muur rondom de risicogroepen. Rutte had feitelijk een erg goede toespraak. Door een beheerste verspreiding van het Covid-19-virus over groepen die het minste risico lopen en bescherming van de zwakkere groepen, onstaat er vanzelf vertraagde immuniteit. Hiermee kan je de besmettingspiek als het ware uitsmeren over een langere periode. Dit was overigens ook de reden om vorige week nog de scholen open te laten; het was een rationele keuze, mede om de groepsimmuniteit langzaamaan te versterken..’
Is het eigenlijk zeker dat mensen die eenmalig met het Covid-19-virus besmet zijn, ook immuun zijn in de jaren erna?
‘Waarschijnlijk wel, maar dat weten we nog niet zeker. Het verschilt heel erg per virus. In het geval van hepatitis-C kan iemand bijvoorbeeld gemakkelijk opnieuw geïnfecteerd raken. Hepatitis is een heel ander, zeer variabel, type virus, zoals bijvoorbeeld hiv ook is. Deze chronische virussen hebben veel mechanismen om het immuunsysteem om de tuin te leiden. Bij acute virussen zoals influenzavirussen en coronavirussen, waaronder het Covid-19-virus, is dit anders. Daartegen bouwen mensen makkelijker goede immuniteit op.’
Maar het coronavirus zou dus alsnog iemand opnieuw kunnen infecteren?
‘Klopt, ook coronavirussen kunnen zich aanpassen. Het Covid-19-virus is net als het griepvirus een RNA-virus. Het RNA is het genetische materiaal dat het virus inbrengt in de lichaamscel, waarna de cel een soort fabriek wordt voor het produceren van meer virussen. RNA-virussen veranderen in principe sneller dan DNA-virussen. Dat komt omdat RNA instabieler is en makkelijker muteert.’
Volledige immuniteit bestaat dus eigenlijk niet?
‘Maar, het immuunsysteem is er ook juist op getraind om vreemde stoffen te herkennen. Ook als het virus in de tussentijd genetisch is veranderd, ben je na infectie alsnog op zijn minst gedeeltelijk beschermd voor een nieuwe besmetting.’
Is er een manier om te testen of iemand immuun is?
‘Er zijn twee soorten tests die veel gebruikt worden. De virologische test is nodig om aan te tonen dat je het virus hebt. Een serologische test toont vervolgens aan of je antistoffen hebt aangemaakt na een infectie of vaccinatie. Er zijn bedrijven die claimen een dergelijke serologische test te hebben, maar of er nu al een test bestaat die specifiek is voor dit coronavirus, moet nog blijken.’
Waarom is het zo moeilijk om een test te vinden die onderzoekt of iemand immuun is?
‘Wat je wil met een serologische test, is een vals positief signaal voorkomen. Er zijn vier andere bekende coronavirussen die verkoudheid veroorzaken en rondwaren in winterperiodes. Het verschil is dat dit Covid-19 nieuw is, en niemand nog immuniteit heeft. Die test moet dus niet per ongeluk immuniteit voor andere verkoudheidsvirussen meten.’
Waarom duurt het vaak lang om een virusremmer of een medicijn te maken?
‘De ontwikkeling van medicijnen gaat om meerdere redenen langzaam. Ten eerste moet je daarvoor veel weten over de werking van het virus en het vergaren van die kennis kost tijd. Daarnaast moeten nieuwe medicijnen eerst in diermodellen getest worden, waarna het zo schoon mogelijk gemaakt moet worden zodat het ook in mensen getest kan worden. Tenslotte moet het dan eerst in een kleine groep mensen getest worden op veiligheid, voordat het gebruikt kan worden in grotere groepen mensen. De hoop is dat onderzoekers of bedrijven medicijnen kunnen gebruiken die nog “op de plank hebben liggen”.’
Zijn dat medicijnen die al eerder bedacht zijn voor andere ziektes?
‘Klopt. Dat zijn bijvoorbeeld medicijnen die ontwikkeld waren tijdens de Sars- of Mers-coronavirussen die een aantal jaar geleden de kop op staken. Dat zou het proces namelijk behoorlijk kunnen versnellen, maar een effectief vaccin zal nog minstens een jaar op zich laten wachten. ’
Hoogleraar theoretische epidemiologie Hans Heesterbeek van de Universiteit Utrecht zei eerder in de Volkskrant dat we gegarandeerd een piek gaan krijgen als de mensen op dit moment weer normaal aan het werk zouden gaan, klopt dat?
‘Totdat er een vaccin is, is groepsimmuniteit de enige manier om op dit moment het probleem te kunnen benaderen. Het virus gaat namelijk nog wel even blijven. En dat is ook waar Nederland nu mee bezig is: de verspreiding wordt op een vertraagde manier voortgezet, zodat het zorgsysteem niet wordt overbelast maar we als groep wel langzaam immuun worden.’
Je bent het dus wel eens met het huidige beleid van de Nederlandse overheid?
‘Ja, in Nederland wordt er een balans gezocht tussen het genereren van groepsimmuniteit en het voorkomen van overbelasting op het zorgsysteem. In Amerika zie ik het eerder verkeerd gaan, want het zorgsysteem is daar slechter. Veel mensen zijn niet verzekerd en moeten betalen voor een doktersbezoek, of tot kortgeleden zelfs voor een virustest. Door het thuisblijven raken ook veel Amerikanen hun baan kwijt. Daar zie ik het nog wel eerder richting “Italië-toestanden” escaleren.’
In Italië is het al een tijdje niet meer mogelijk om zonder reden op straat te zijn, is die manier van volledige thuisisolatie wel verstandig?
‘Een volledige quarantaine van een gebied is geen goede langetermijnoplossing, omdat een deel van de bevolking het virus niet oploopt. Als de thuisisolatie vervolgens wordt opgeheven, kan het virus zich opnieuw verspreiden over het land. Als iemand naar het buitenland gaat en weer iets oploopt, dan zijn we terug bij af.’
Waarom gebeurde dit in Italië dan wel?
‘In Italië was de situatie anders, het plaatselijk zorgsysteem kon de druk niet aan, wat ertoe leidde dat artsen in ziekenhuizen in Lombardije moesten kiezen of patiënten wel of niet moesten worden opgenomen. In die positie wil je niet komen. Volledige isolatie was daardoor voor Italië een noodzaak. Mensen moeten besmet worden, maar het aantal besmettingen moet kunnen worden afgestemd met de zorg en het aantal beschikbare bedden op de intensive care.’
Britse premier Boris Johnson noemde zondag een ondergrens van zestig procent voor het aantal infecties voor het bereiken van een goede groepsimmuniteit, meldt NRC. Is dat zo?
‘Van het Covid-19-virus weten we nog helemaal niet hoeveel mensen geïnfecteerd moeten zijn om groepsimmuniteit te creëren. Bij ziektes als de mazelen moet 95 procent van de kinderen gevaccineerd zijn om de andere 5 procent en de heel jonge, niet gevaccineerde baby’s te beschermen. Als dat niet het geval is, zie je kleine uitbraken zoals een aantal jaar gelden in de streek van de Bible Belt. Maar ook binnen religieuze groepen in het Verenigd Koninkrijk en Amerika zie je kleine uitbraken wanneer de immuniteit te laag is.’
De immuniteit moet dus omhoog. Volgens een rapport van de Britse RIVM Public Health England in handen van The Guardian kan dit nog weleens duren tot de lente van 2021. Wat denkt u?
‘Om groepsimmuniteit te genereren zullen veel mensen eerst besmet moeten worden en dit kost tijd. Bovendien wordt niet iedereen die met milde symptomen thuist zit getest voor Covid-19, dus we weten niet hoeveel mensen er daadewerkelijk besmet zijn in Nederland. In welke mate en hoe snel de besmettingen gaan, en daarmee het ontstaan van immuniteit, is dus nu nog moeilijk te zeggen.’
