Rector Karen Maex pleit voor nieuw en fundamenteel onderzoek
Interdisciplinariteit is een belangrijke focus geworden van wetenschappelijk onderzoek, maar het krijgt vaak het label ‘toegepast’. Maar toegepaste interdisciplinariteit is misschien niet voldoende om de nieuwe en grote vraagstukken van deze tijd op te lossen. Dit zei rector magnificus Karen Maex vanmiddag in haar rede ter gelegenheid van de 388e verjaardag van de UvA.
Het was een opvallende toespraak die Maex hield, juist omdat interdisciplinariteit, toepasbaarheid en valorisatie de laatste jaren bijkans heilig zijn verklaard binnen het wetenschappelijk onderzoek. Maar nee hoor, fundamenteel onderzoek hebben we volgens Maex heel hard nodig om de vraagstukken rond het klimaat, de energietransitie, de veerkracht van de samenleving, en de mentale gezondheid aan te pakken en op te lossen. ‘Juist fundamenteel onderzoek blijft de belangrijkste bouwsteen om grenzen te verleggen,’ zei ze. Diepgravend wetenschappelijk onderzoek is ‘essentieel voor het oplossen van ingewikkelde problemen’.
Vooruit kijken
Maex stipte vier punten aan op basis waarvan de grondslagen van nieuw en fundamenteel onderzoek moeten worden geformuleerd. Ten eerste is vooruit kijken van belang. ‘In een samenleving waarin mensen en dingen, natuur en cultuur, wetenschap en politiek met elkaar verbonden zijn is het belangrijk om ook vooruit te kijken.’
Om tot nieuwe inzichten en waarheden te komen is volgens Maex ‘een nauwgezette, consequente, onafhankelijke manier van werken onmisbaar’. Ze refereerde hierbij onder meer naar de digitalisering en de komst van algoritmen waardoor onderzoeksdomeinen in bijvoorbeeld de gedragseconomie een nieuwe vlucht hebben genomen. Werken met nieuwe methoden is volgens Maex niet per se de makkelijkste weg, ook niet voor onderzoekers. ‘Het gebruik van nieuwe methodes vraagt vaak meer tijd om aanvaard te worden in de toptijdschriften.’
Fake nieuws
Ook het onderwijs moet vernieuwen en daarbij is verbeelding nodig. Studenten kunnen daarbij helpen. ‘Zij leveren een sterke bijdrage’, zei Maex. Onder meer door hen zelf cursussen te laten bedenken en die ook aan te bieden binnen het curriculum. Last but not least is de dialoog met de samenleving van belang. Internet was ooit bedoeld als een platform voor informatie, maar is inmiddels ook een platform van desinformatie, lees: fakenieuws.
De legitimiteit van fundamentele kennis moet daarom goed gewaarborgd blijven om het vertrouwen in de wetenschap, dat volgens Maex nog steeds ‘hoog’ is, te behouden. Om even bij fake nieuws te blijven: de voortdurende politieke vraag over het relatieve belang van alfa- en gammawetenschappen ten opzichte van bètawetenschappen is volgens Maex ‘een complete misvatting’. ‘De breedte van onze universiteit is onze grootste troef.’
