UvA'er Max (23) schrijft over hoe paradoxen je iedere dag kunnen helpen
Als één biertje niet te veel is, dan is één biertje nadat je al vier bier dronk ook niet te veel. En na veertig bier ook niet. Over dit soort paradoxen schreef kersvers UvA-alumnus Max van den Broek (23, filosofie) een boek. ‘Nuchter kan ik bedenken: “Vier bier is genoeg, een vijfde te veel”. Maar vraag me dat na vier bier nog maar eens’.
‘Oké, nog één biertje dan’. Klinkt het je bekend in de oren? Dan weet je ongetwijfeld ook dat het zowaar nooit bij dat ene biertje blijft. Want, als één biertje niet te veel is, dan is dat ene biertje nadat je al een aantal andere biertjes dronk, ook niet te veel. Ergo: geen enkele hoeveelheid bier is ooit te veel.
Dit is een moderne lezing van de soritesredenering, één van de logische paradoxen waar filosofen zich duizenden jaren over hebben gebogen. Al slaagden zij er nooit in sluitende antwoorden te vinden, is hun inspanning niet tevergeefs geweest. Vorige maand bracht Max van den Broek, sinds een paar weken UvA-alumnus filosofie, Alledaagse paradoxen uit, een boek over dit soort vraagstukken. Max smeedt van wijsgerige inzichten een handig recept waarmee hij onze alledaagse beslommeringen ontwart; van pietluttigheden zoals afvallen en stoppen met roken, tot wezenlijke vraagstukken zoals keuzestress en sterfelijkheid. Op humoristische wijze vertaalt Max eeuwenoude wijsheid naar de alledaagse praktijk.
Je schreef een boek over paradoxen. Waarom?
‘Paradoxen zijn leuke puzzeltjes en geven bij veel mensen een groot schokeffect. Op de VU bijvoorbeeld, daar zijn sommige mensen bezig met onderzoek naar godsbewijzen. Voor mij zijn die redeneringen, omdat ik zelf niet echt in god geloof, ook een soort paradoxen: de premissen of argumenten lijken aannemelijk, maar de conclusie deugt niet. Dus moet er iets mis zijn met argumenten, waar op het eerste gezicht niks mis mee is. Neem het godsargument van Emmanuel Rutte. Dat komt neer op dit: “Alles wat waar is, kán gekend worden”. Oké, helemaal goed. “Of god bestaat of niet, dat kan nooit iemand weten’. Deze premisse? Ja klopt zeker ook. “Dus: god bestaat”. Ey, hoe dan?’.
Wat moeten wij daarmee?
‘Grote denkers hebben duizenden jaren nagedacht over paradoxen en mogelijke oplossingen. Misschien kunnen wij die kennis gebruiken voor andere problemen. Mijn broer bijvoorbeeld, die wil al heel lang stoppen met roken. Het frustreerde hem dat dit niet lukte. Op een dag zei hij: “Het is kapot lullig. Als ik rook, dan wil ik niet eens roken. Alleen als ik stop met roken, wil ik roken”. Toen dacht ik: dat is grappig. Dit klinkt net als de leugenaarsparadoxLees hier meer over de leugenaarsparadox., waarbij je verstrikt raakt in een vicieuze cirkel. Ook de sorites-paradox zie ik overal terug en kun je goed toepassen op alcoholgebruik’
Wat is dat?
‘Sorites betekent hoop en is een paradox die veroorzaakt wordt door een gebrek aan scherpe grenzen. Het argument gaat als volgt: als één zandkorrel geen hoop is, dan is X (een onbepaald aantal) zandkorrels, plus één zandkorrel ook geen hoop. Dus: er bestaan geen zandhopen. Al lijken alle premissen correct te zijn, de conclusie is onlogisch: er bestaan wel degelijk zandhopen.’
Hoe pas je die toe op alcoholgebruik?
‘Alcoholgebruik kent een vergelijkbare structuur. Voor veel mensen is de grens tussen één biertje en te veel biertjes nogal vaag. De stelling dat één biertje niet te veel is, lijkt aannemelijk. Maar, als één biertje niet te veel is, dan is een biertje plus een biertje ook niet te veel. Daaruit volgt uiteindelijk dat oneindig veel bier nooit te veel is. Dit zullen we echter niet zo snel aannemen en dus moeten we één van de twee stellingen weerleggen. Of één biertje is wel te veel, of we moeten ontkennen dat één biertje het verschil niet maakt. Dan zeg je bijvoorbeeld dat vier biertjes oké zijn. Maar, vier biertjes plus één biertje er te veel zijn.’
Is één biertje voor jou te veel?
‘Voor mij was drinken altijd een groot probleem. Ik nam mijzelf vaak voor om het rustig aan toe doen, maar dan is de soritesredenering nog venijniger. Nuchter kan ik nog bedenken: “Vier bier is genoeg, een vijfde te veel”. Maar vraag me dat na vier bier nog maar eens. Voor mij is daarom het antwoord ja, één biertje is te veel. Ik vind niet-drinken namelijk een stuk makkelijker dan vier bier drinken, en dan stoppen. Daarom drink ik ongeveer drie al jaar niet mee. Gewoon niks.’
Heeft het boekje al succesverhalen opgeleverd?
‘Mijn broer heeft het hoofdstuk over stoppen met roken wel gelezen. Helaas is hij er nog niet in geslaagd om te stoppen. Het boekje is natuurlijk ook geen zelfhulpboek, meer een filosofische komedie. Wel vond een vriend van mij van de VU, die wilde stoppen roken, dat roken benaderen als paradox heel behulpzaam was. Het deed hem inzien: aan welke kant ik ook zit, ik zit sowieso in een klote situatie. Waarom zou ik het nog zuurder maken door te roken?
Ook een maat van mij die leraar Spaans is, heeft wat aan het boekje gehad. Hij gebruikt het hoofdstuk over uitstelgedrag nu in de les om te zorgen dat zijn leerlingen op tijd leren voor hun overhoringen. Dat hoofdstuk gaat als volgt. Stel je voor dat een vriend je opbelt met het nieuws dat het áller, állerleukste is gebeurd dat ooit had kunnen gebeuren. Jij wil daar natuurlijk bij zijn. Helaas heb jij je huiswerk uitgesteld en moet je het aantrekkelijke aanbod afslaan. Om dit te voorkomen kun je beter de volgende keer direct beginnen met leren als je tijd hebt en niet wachten tot het laatste moment.’
Max van den Broek, Alledaagse paradoxen, ISVW Uitgevers, mei 2018, 12,50 euro.
