Feringa op de UvA: ‘Toen ik in The Simpsons zat was ik al tevreden’
De Groningse Nobelprijswinnaar voor de chemie Ben Feringa was vanmiddag op de UvA voor de chemistry tour, een speciale middag voor scheikundestudenten met Nobelprijswinnaars. Ook werd hij door studenten geïnterviewd bij het interviewplatform Bètabreak en sprak hij met Folia.
In de premièreaflevering van het 22e seizoen van de tekenfilmserie The Simpsons houden de karakters een weddenschap over mogelijke winnaars van de Nobelprijs. Op een A4’tje met mogelijke kanshebbers staan vier chemici. Eén van het is B.L. Feringa. ‘Toen ik in 2011 werd gebeld door een Amerikaanse collega dat ook ik in die weddenschap voorkwam, was ik eigenlijk al tevreden dat mijn wetenschappelijke carrière zo ver was gekomen,’ zegt hij nu, grappend.
Verbaasd was hij dan ook dat hij op 5 oktober 2016 een telefoontje uit Stockholm kreeg, net toen hij op zijn werkkamer met collega’s in bespreking was over een wetenschappelijk project. ‘De secretaris van het Nobelprijs-comité aan de lijn. Ik kon het niet geloven, moest door collega’s in Stockholm worden overtuigd dat het echt waar was. “This is not a joke”, zeiden ze.’ Een uur later was hij te horen tijdens een livestream-uitzending waarin de Nobelprijswinnaars bekend werden gemaakt. ‘En dat terwijl ik een week eerder in Amsterdam, tijdens de uitreiking van de Heinekenprijs voor biochemie en biofysica aan Jennifer Doudna, zei dat ik ervan overtuigd was dat Doudna een call uit Stockholm zou krijgen. Zij is zó getalenteerd.’
Wat vertelt u aan leken die vragen waar u die Nobelprijs aan te danken had?
‘Ons prijswinnende onderzoek – ik won de prijs met een Franse en Britse collega – draait om een soort moleculaire “motortjes”, die worden aangedreven door licht. Door de dubbele koolstofbinding van een molecuul te doorbreken met behulp van licht, ontstaat er een rotatie in het molecuul zoals bij de wielen van een auto. Dat lineair voortbewegend molecuul kun je vergelijken met een soort auto van enkele nanometers. Dit molecuul kan mogelijk ook andere moleculen vervoeren, ook bijvoorbeeld door iemands lichaam. Wellicht kan dit in de toekomst het begin worden van een medicijn dat exact naar een bepaalde plek in het lichaam kan worden getransporteerd.’
Heeft het winnen van de prijs uw leven veranderd?
‘Ja. Ik kreeg ontzettend veel positieve reacties en opeens was ik een BN’er. Ik werd gevraagd door medici, chemici en natuurkundigen om lezingen te geven in binnen- en buitenland. Het leidde ook tot ongelofelijke trots in heel Nederland en vooral in Noord-Nederland, vanwege de gasellende. Je hoeft kennelijk niet onderzoeker te zijn op Stanford of Harvard om een Nobelprijs te winnen. Sinds het winnen van de prijs ga ik nog vaker naar scholen om leraren een hart onder de roem te steken. Volg je hart, leef je passie, waar droom je van. Ik wil samen een vuist maken voor onderwijs en onderzoek.’
Gaat het niet goed met onderwijs en onderzoek?
‘De concurrentie is langzamerhand wel erg groot geworden. Ik merk dat zelf ook. Je moet voortdurend op je qui-vive zijn. Als ik een patent heb gedeponeerd ga ik dat niet aan de grote klok hangen en als ik een belangrijk artikel heb geschreven praat ik er niet eerder over dan dat het is gepubliceerd. Die competitie is niet altijd goed voor het vakgebied. De chemie is een internationaal vakgebied en behoeft daarmee een globale uitwisseling van informatie, wat bij al te veel competitie niet gebeurt.’
Wat kunnen universiteiten daaraan doen?
‘Universiteit, blijf bij je leest. Geef wetenschappers speelruimte, laat hen weer tuimelen, vallen en weer opstaan. Dat kan nu veel te weinig. Overheid en universiteit moeten daar gezamenlijk aan werken. Dat komt de wetenschap ten goede.’
Wat geeft u jonge chemici mee voor de toekomst?
‘Toekomstige jonge chemici zouden niet bezig moeten zijn met het winnen van een Nobelprijs, maar hun talenten volgen en hun boodschap verspreiden. Tegenwoordig is het goedkoper om met kerosine naar Spanje te vliegen, dan elektrisch met de trein van Groningen naar Schiphol te komen. De universiteit is een deel van de samenleving: wellicht vinden we een methode om auto’s aan te drijven met CO2-gassen. Dat is iets waar de generatie studenten van nu mee bezig zou moeten zijn.’
