‘De status van graffiti is sterk aan verandering onderhevig’
Wat is graffiti? Wordt het geaccepteerd, of dient het als verzet tegen de heersende macht? In het recente themanummer ‘Tekens aan de wand’ van wetenschapsblad Tijdschrift voor Geschiedenis behandelen gastredacteuren Lucinda Dirven (onderzoeker oude geschiedenis) en Maartje van Gelder (docent vroegmoderne geschiedenis) dit thema. ‘De functie en status van graffiti verschilt sterk per tijdsperiode.’
Graffiti komt van het Italiaanse woord sgraffiato wat krassen betekent. Voor dit nummer breidden ze die definitie uit tot schrijven en tekenen met verf, houtskool, spuitbus of inkt. De precieze betekenis en status? Dat verschilt per tijdsperiode. Dirven illustreert dat aan de hand van een spotprent uit 2013 van Harry Harrison.
(Lees verder onder de afbeelding)
‘De aanleiding was een foto van de Mandarijnse tekst “Ding Jinhao was hier” gekerfd in een oud reliëf in een Egyptische tempel in Luxor. Jinhao bleek een vijftienjarige scholier uit Nanjing te zijn die zich van geen kwaad bewust was. Zijn ouders hadden hem geleerd dat historische gebouwen vol staan met handtekeningen. Zij betuigden hiervoor spijt ten overstaan van heel China. De spotprent laat zien dat graffiti – in dit voorbeeld het achterlaten van je naam – soms geaccepteerd is en soms niet.’ Tegelijkertijd schrijven koptische christenen ook hun namen op muurschilderingen in hun kerken, schrijven Dirven en Van Gelder in de inleiding op het nummer. De status kan dus afhankelijk zijn van de maker.
(Lees verder onder de afbeelding)
Verkiezingsposter
Dit is een geschilderde verkiezingsposter op de zijkant van een opgegraven huis in Pompeï. In rode of zwarte sierlijke letters schreef een professionele schilder een verzoek aan voorbijgangers: stem op een bepaalde politicus. ‘Duidelijk geen vluchtige afbeelding. Kijk naar de sierlijke letters,’ zegt Dirven. ‘In Pompeï, en andere delen van het Romeinse Italië, vond je veel van dit soort graffiti in drukke steden. Het was legaal, een onderdeel van het dagelijkse leven.’
Pedofilie en sodomie
‘Een groot contrast met de verkiezingsposter in Pompeï is dit aanplakbiljet uit het vroegmoderne zestiende-eeuwse Venetië,’ zegt Dirven. ‘Je ziet een tekst met daarin een afbeelding van een erectie, de “caco”, in een aanklacht tegen de pauselijke ambassadeur. Hij wordt beschuldigd van pedofilie en sodomie. Deze graffiti heeft een totaal andere betekenis: het was not done – een aanklacht tegen de bestaande macht en illegaal.’ De autoriteiten straften hard, bijvoorbeeld door de makers te verbannen. Ook stuurden ze jongens de straat op om de aanplakbiljetten te verwijderen. Bovenstaand aanplakbiljet is vermoedelijk verwijderd, omdat het teruggevonden is in de Venetiaanse stadsarchieven.
(Lees verder onder de afbeelding)
Verzet tijdens de Egyptische revolutie
‘Een ander voorbeeld van graffiti als verzet tegen autoriteit, vind je in Egypte tijdens de revolutie,’ vertelt Dirven. Zoals deze graffito uit 2012, gemaakt vlakbij het Tahirplein, het hart van de revolutie, een gevaarlijke plek om je handtekening achter te laten. Toch is er een pseudoniem van de maker vermeld: Picasso. De tekening toont een letterlijke daad van verzet. Met een penceel, waar de verf nog vanaf druipt, verzet een schilder zich met opgegeheven arm tegen de militaire macht in Egypte. Zijn zwarte broek en wit met rode T-shirt reflecteren de kleuren van de Egyptische vlag. Het gedicht eronder begint met de zin ‘oh regime dat de kwast en de penceel vreest’. Dirven: ‘De maker maakt de Egyptische autoriteiten belachelijk omdat ze graffiti verwijderen. Dit was een alternatief voor de gecontroleerde staatsmedia tijdens de revolutie. Graffiti was voor iedereen toegankelijk, wat het een relevante historische bron maakt binnen de context van de Egyptische revolutie.’
(Lees verder onder de afbeelding)
Verborgen
De graffiti in Pompeï, Venetië en Egypte bevonden zich langs drukke wegen of in het centrum. In de militaire kazerne in Ede bevinden de graffiti zich in de kelder of op zolder, de periferie. Het is mogelijk de enige plek waar militairen vrij hun frustratie of creativiteit konden uiten.
‘Verder valt op dat het benadrukken en afbakenen van groepsidentiteit centraal staat in deze graffiti.’ Links zie je cijfers aangebracht met krijt, stift of groene verf . 75-6, 77-2, 78-5 of 78-2 tonen het jaartal en het lichtingsnummer (van dat jaar). Ook lijkt er sprake van enige rivaliteit. In half vergane zwarte letters is ‘kutlichting’ te zien. De afbeelding recht toont een groot hoofd met klein lijf, drie haarsprietjes en een dunne zwarte snor. Een spotprent van een leidinggevende. De afzender geeft een groepsidentiteit weer: de mannen van de 14e.
Lees meer over graffiti doorheen de geschiedenis in de eerste Tijdschrift voor geschiedenis, editie 1 van het jaar 2018.
