‘Nationalisme is uiteindelijk vaak een irrationele overweging’
Met de honderdjarige herdenking volgend jaar van het einde van de Eerste Wereldoorlog wordt ook de ineenstorting van de Oostenrijk-Hongaarse dubbelmonarchie herdacht. Promovendus Carel Crone ziet parallellen met de situatie in de EU.
Frist u mijn geheugen even op. Wat moeten we verstaan onder de dubbelmonarchie?
‘Een monarchie bestaande uit twee staten, in dit geval Oostenrijk en Hongarije. Het wordt ook de Donaumonarchie of Habsburgse Rijk genoemd. Het was een grote multi-etnische staat in Midden-Europa die bestond tussen 1867 en 1918. Ook grote delen van de Balkan en delen van Tsjechië, Slowakije, Roemenië, Polen, Oekraïene en Italië behoorden ertoe en er werden elf talen gesproken. De keizer van Oostenrijk was tevens koning van Hongarije. Ook deelden de twee landen een ministerie van Buitenlandse Zaken en Defensie. Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog hield de staat op te bestaan en werd opgesplitst in een groot aantal verschillende staten.’
Wat hebt u precies onderzocht?
‘Ik heb onderzocht waarom die staat nu eigenlijk ten onder ging. Sinds het einde van de Eerste Wereldoorlog wordt daarover door historici gedebatteerd, waarbij twee scholen als het ware tegenover elkaar staat. De ene school beweert dat de Donaumonarchie vooral ten onder ging door interne politieke, sociale en culturele tegenstellingen en instabiliteit. Historici van de andere school beweren dat de Donaumonarchie een robuuste en stabiele staat was, waar alleen een grote externe calamiteit, zoals de Eerste Wereldoorlog, een einde aan kon maken.’
Waarom ging de Donaumonarchie volgens u ten onder?
‘Ik heb uitgebreid literatuuronderzoek gedaan en op basis daarvan kunnen concluderen dat de modernisering van de samenleving de Oostenrijk-Hongaarse staat de das om heeft gedaan. Aan het einde van de achttiende eeuw behoorde Oostenrijk-Hongarije tot de meest moderne en vooruitstrevende staten van Europa, maar de eeuw erop werd een eeuw van Europese revoluties waarop in Oostenrijk-Hongarije tamelijk conservatief werd gereageerd. De dubbelmonarchie ontwikkelde zich tot een labiele staat, die bovendien onbestuurbaar bleek, bijvoorbeeld omdat er behalve de socialisten nauwelijks bovennationale politieke partijen bestonden; elke bevolkingsgroep streefde zijn eigen politieke belang na. Het waren vooral keizerlijke decreten die de staat legitimeerden. Dat is nooit goed voor de overlevingskansen ervan.’
Ziet u parallellen tussen de politieke situatie in de EU nu en in de Donaumonarchie toen?
‘Jazeker, ook de EU is immers een veelvolkerenstaat met vele culturen, talen en belangen. Maar de EU is uiteindelijk een moderne, geïndustrialiseerde en geürbaniseerd staat met een gekozen parlement, waar de democratie veel beter is geborgd dan in de Donaumonarchie ooit het geval was.’
Daar denken de Catalanen momenteel heel anders over.
‘Inderdaad, maar daar moeten we erg voorzichtig mee zijn, want nationalisme is uiteindelijk vaak een irrationele overweging. Mocht Catalonië zich afscheiden van de rest van Spanje, dan voorzie ik toch problemen als het dan soevereine Catalonië zich aanmeldt als lid van de EU. Dat zal door Spanje worden geblokkeerd. Hetzelfde geldt voor Schotland. Mochten de Schotten zich na de Brexit onafhankelijk verklaren van het Verenigd Koninkrijk en als soevereine staat lid willen worden van de EU, dan blijft het land economisch sterk afhankelijk van een land – Engeland – dat niet meer in de EU zit. In tegenstelling tot de Donaumonarchie is de EU een zeer sterke economische mogendheid.’
Carel Crone hoopt vrijdagmiddag 13 oktober om 14.00 in de Oude Lutherse Kerk te promoveren op zijn proefschrift Casus Imperii. Enige aspecten van de ondergang der Dubbelmonarchie 1867-1918.
