UvA-hoogleraar Bentvelsen: ‘Dit is ook voor ons een prachtige prijs’
Vanmorgen werd bekend dat de Nobelprijs voor de natuurkunde gaat naar de Amerikaanse onderzoekers Rainer Weiss, Barry Barish en Kip Throne. Hun baanbrekende observaties van zwaartekrachtgolven is 940.000 euro waard. UvA-hoogleraar en Nikhef-directeur Stan Bentvelsen over drie fenomenale fysici.
Is het terecht dat Weiss, Barish en Thorne de prijs hebben gekregen?
‘Absoluut. Zwaartekrachtsgolven zijn iets heel bijzonders. Het heeft onze kijk op het universum volledig veranderd. Het is echt een zeer diepe ontdekking waar we de komende vijftig tot honderd jaar nog veel van zullen vernemen.’
Waarvoor hebben de heren precies de Nobelprijs gekregen?
‘In 2015 werden de eerste zwaartekrachtgolven gemeten, die lang geleden al door Einstein waren voorspeld. Die golven waren afkomstig van een botsing tussen twee zwarte gaten. Deze botsing had al 1,4 miljard jaar geleden plaatsgevonden, maar nu pas bereikten de golven de aarde. De zwaartekrachtgolven – rimpelingen in ruimte en tijd – werden gemeten door hele gevoelige apparatuur, twee zogenoemde Ligo-detectoren in Amerika. Onlangs is een zwaartekrachtsgolf ook met de Virgo-detector in Italië waargenomen.’
Wat is daar zo belangrijk aan?
‘Alle drie de winnaars waren zeer belangrijk bij het ontwikkelen van de Ligo-detector. Het hele concept achter die detector, een interferometer, stamt uit de jaren zestig van de twintigste eeuw maar is in de jaren zeventig door Weiss uitgewerkt tot een realistische aanpak voor het meten van de trillingen. De minieme rimpelingen van de kosmos zijn nu waarneembaar dankzij deze visie, het teamwork van Barish en de berekeningen aan zwarte gaten en neutronsterren van Thorn. Vanwege de cruciale rol van Weiss krijgt hij de helft van het bedrag, de andere twee ieder een kwart.’
Wat is een minieme rimpeling?
‘Neem een Nederlands voorbeeld: het IJsselmeer heeft een oppervlakte van iets meer dan duizend vierkante kilometer. Als je daar één druppeltje water aan toevoegt ontstaat een minimale waterstijging. Deze stijging is ongeveer tienduizend keer groter dan de rimpeling van zwaartekrachtsgolven. De meting van dit effect is door de drie winnaars mogelijk gemaakt.’
Zat deze toekenning eraan te komen?
‘Ja. Ik had deze toekenning voor negentig procent verwacht. Wat Weiss en de twee anderen hebben ontwikkeld is namelijk echt fenomenaal.’
Straalt dit ook af op de Nederlandse natuurkunde?
‘Reken maar. Wij zitten als Nederlandse fysici en ook als Nikhef heel dik in de ontwikkeling van het meetinstrumentarium van Virgo en we zitten volop in de data-analyse. Dit is ook voor ons een prachtige prijs.’
